1. Nguyên tắc công khai và minh bạch
Nguyên tắc công khai và minh bạch là nguyên tắc có giá trị cốt lõi cho sự vận hành và phát triên của thị trường chứng khoán. Sở dĩ như vậy là bởi vì, giá trị của chứng khoán một hàng hóa trừu tượng – chính là sự phản ánh quan hệ cung cầu được tạo lập bới các quyết định mua, bán cúa nhà đầu tư, dựa trên các thông tin mà họ có và quá trình xứ lý các thông tin ấy. Do vây, thị trường giao dịch chứng khoán sẽ không thể hoạt động, không thể sôi động được nếu thiếu đi nền táng thông lin và hệ thông cung cấp thông tin. Ngoài ra, trong các nghiên cứu kinh tế, thị trường chứng khoán luôn gắn với hiện tượng thông tin không đầy đủ và không cân bằng giữa các bên chủ thể tham gia thị trường.Ví dụ: tổ chức phát hành sẽ đương nhiên nắm giữ và tiếp cận thông tin dễ dàng hơn là các nhà đầu tư bên ngoài. Vì vậy, yêu cầu cấp bách đặt ra cho sự điều chỉnh pháp luật đòi với thị trường giao dịch chứng khoán là việc tìm ra các nội dung và cách thức diều chinh thích hợp đế bảo đảm thị trường giao dịch chứng khoán dược tố chức và vận hành một cách công khai và minh bạch.
Ngắn gọn. nguyên tắc công khai và minh bạch trong hoạt động cúa thị trường giao dịch chứng khoán được hiểu là các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán được quyền có cơ hội như nhau khí tiếp cận các thông tin liên quan đến chứng khoán và thị trường chứng khoán.
Bên cạnh đó, các nguồn thông tin về chứng khoán rất đa dạng ví dụ: thông tin từ các tổ chức phát hành, từ cơ quan quản lý thị trường chứng khoán, từ các tổ chức, cá nhân hành nghề tư vấn, từ báo chí, các phương tiện thông tin đại chúng. Do vậy, pháp luật cũng cần phải xác định ai có nghĩa vụ phải cung cấp thông tin, loại thông tin cần bắt buộc công bố, thời điểm và phương tiện công bô thông tin.
Pháp luật cũng thường cho phép các cơ quan quán lý thị trường chứng khoán có những quyền hạn nhất định để bảo đảm cho nguyên tắc này được thực hiện nghiêm túc. Chẳng hạn, các cơ quan quản lý thị trường chứng khoán có quyền giám sát việc thực hiện công bố thông tin hoặc trực tiếp tiếp nhận và kiểm tra các thông tin của tổ chức phát hành trước khi cho công bố.
2. Nguyên tắc giao dịch qua trung gian
Nguyên tắc giao dịch qua trung gian được hiểu là trên thị trường chứng khoán các giao dịch của nhà đầu tư được thực hiện thông qua các tổ chức trung gian mà chủ yếu là qua các công ty chứng khoán. Ví dụ: các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán thứ cấp, ngoại trừ một vài trường hợp cá biệt do luật định, sẽ không gặp gỡ giao dịch trực tiếp với nhau; thay vào đó, các yêu cầu mua/bán của họ sẽ được ghi nhận và thực hiện thông qua các công ty chứng khoán.
Có hai lý do chính để các giao dịch chứng khoán được thực hiện qua trung gian: 1) Giảm chi phí giao dịch nhờ vào lợi thế do quy mô của các tổ chức trung gian và tính tiêu chuẩn hóa cho các giao dịch; 2) Tăng cường tính khách quan và an toàn cho các giao dịch chứng khoán, ví dụ các công ty chứng khoán phải bảo đảm rằng nhà đầu tư khi mua chứng khoán sẽ có đủ tiền trên tài khoản để thanh toán cho giao dịch của mình.
Khi phản ánh nguyên tắc trung gian trong giao dịch chứng khoán, các quy định của pháp luật thường đề cập tới hai nhóm vấn đề chính: một là, thiết lập các điều kiện của các tổ chức trung gian và hai là, tìm cách hạn chế các xung đột lợi ích có thể phát sinh giữa tổ chức trung gian với các chú thế liên quan.
3. Nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng và đối xử công bằng
Bản chất của giao dịch chứng khoán là một giao dịch mua, bán nhằm chuyển quyển sở hữu chứng khoán giữa các nhà đầu tư. Theo Bộ luật Dân sự 2015, chứng khoán là một loại tài sản. Tương tự như chuyển nhượng tài sản trong các giao dịch dân sự, các giao dịch chứng khoán luôn dựa trên cơ sở thỏa thuận hợp đồng. Do vậy, các bên tham gia vào giao dịch phải dựa trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng và công bằng.
Nguyên tắc tự nguyện trong giao dịch chứng khoán chỉ ra rằng, một giao dịch chứng khoán sẽ chỉ có hiệu lực pháp lý nếu các bên tham gia giao dịch hoàn toàn tự nguyện, không bị ép buộc, lừa dối.
Nguyên tắc bình đẳng và công bằng chỉ ra rằng, các nhà đầu tư trong những điều kiện như nhau sẽ có cơ hội ngang nhau trong một giao dịch. Nhưng cũng cần thấy rằng, biểu hiện của nguyên tắc này là rất đa dạng và phải luôn được xử lý trong mối quan hệ với các điều kiện có tính thương mại trong giao dịch chứng khoán. Ví dụ: giá, thời gian, khối lượng là những điều kiện cơ bản của một lệnh giao dịch, giả sử nếu các lệnh chứng khoán có cùng một mức giá thì lệnh đặt trước sẽ được ưu tiên thực hiện.
4. Nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các nhà đầu tư
Bảo vệ nhà đầu tư là một trong những nguyên tắc quan trọng hàng đầu cần phải được phản ánh trong các quy định pháp luật về thị trường chứng khoán. Điều này xuất phát từ việc nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư phổ thông, thường được coi là yếu thế trong giao dịch do khả năng tiếp cận và phân tích các nguồn thông tin, nguồn vốn và tính chuyên nghiệp thường hạn chế. Do vậy, lý thuyết cũng như thực tế đã phát hiện thấy rằng, các nhà đầu tư không phải là nhà đầu tư có tổ chức thường dễ bị thiệt thòi trong các giao dịch, khả năng tự bảo vệ của họ trước các hành vi gian lận, trục lợi không cao. Điển hình cho các hiện tượng này là việc nhà đầu tư bị lạm dụng tài sản (chứng khoán, tiền trên tài khoản), các lệnh giao dịch của nhà đầu tư bị chèn ép, bị thiệt hại vì các hành vi thao túng thị trường hoặc giao dịch nội gián.
Chính vì vậy, các quy định pháp luật vể thị trường chứng khoán thường đặt trọng tâm vào việc thiết kế các biện pháp, cách thức để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư. Các biện pháp này bao gồm:
– Cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác cho nhà đầu tư;
– Xác định các điều kiện chặt chẽ và yêu cầu khắt khe cho các tổ chức kinh doanh chứng khoán hoặc cá nhân hành nghề chứng khoán;
– Thiết lập cơ chế và các phương tiện giám sát thị trường chứng khoán một cách hiệu quả.
