1. Khởi tố vụ án hình sự là gì?
Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu của tố tụng hình sự, trong đó, cơ quan có thẩm quyền xác định có hay không có dấu hiệu tội phạm để ra quyết định khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án.
Khởi tố vụ án được tiến hành trong một thời hạn nhất định, có nhiệm vụ riêng, chủ thể và các hoạt động tố tụng độc lập, có quyết định tố tụng riêng với các giai đoạn tố tụng khác nên được coi là giai đoạn tố tụng độc lập.
Quyết định khởi tố vụ án là cơ sở pháp lý làm phát sinh các hoạt động điều tra và biện pháp tố tụng tiếp theo. Quyết định này phát sinh quan hệ pháp luật tố tụng hình sự giữa cơ quan có thẩm quyền và những người tham gia tố tụng. Các hoạt động điều tra và việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn chủ yếu được tiến hành sau khi có quyết định khởi tố vụ án. Tuy nhiên, trong trường hợp cần thiết phải làm sáng tỏ những tài liệu đầu tiên, xác định hoàn cảnh, địa điểm xảy ra tội phạm, thu thập những vật chứng và những tình tiết có giá trị cho việc phát hiện tội phạm, tiến hành khám nghiệm hiện trường; trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang thì bắt người trước khi khởi tố vụ án.
2. Nhiệm vụ của khởi tố vụ án hình sự
Trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự, cơ quan có thẩm quyền có các nhiệm vụ sau đây:
Tiếp nhận tin báo, tố giác về tội phạm. Mọi cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có quyền và trách nhiệm thông báo hoặc tố giác đến Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát về tội phạm. Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát có trách nhiệm tiếp nhận và xử lý tin báo, tố giác này theo đúng quy định của pháp luật. Đồng thời, trong giai đoạn này, cơ quan có thẩm quyền khởi tố cũng có trách nhiệm tự mình phát hiện tội phạm để xử lý theo thẩm quyền.
Xác minh tin báo, tố giác về tội phạm. Khi tiếp nhận tin báo, tố giác hoặc tự mình thu thập được thông tin về tội phạm, cơ quan có thẩm quyền khởi tố vụ án phải tiến hành xác minh có sự việc xảy ra hay không; nếu có sự việc xảy ra phải xem xét sự việc đó có hay không có dấu hiệu tội phạm
Ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án. Trên cơ sở kết quả xác minh thông tin về tội phạm, cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án. Khi xác định có dấu hiệu tội phạm, cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án. Nếu xác định không có dấu hiệu tội phạm hoặc tuy có dấu hiệu tội phạm nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể (khoản 2 Điều 8 Bộ luật Hình sự năm 2015) hay có những căn cứ luật định (những căn cứ không khởi tố vụ án hình sự) thì ra quyết định không khởi tố vụ án.
3. Ý nghĩa của khởi tố vụ án hình sự
Khởi tố vụ án là giai đoạn mở đầu của tố tụng hình sự. Vì vậy, giai đoạn này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo đảm phát hiện nhanh chóng, xử lý kịp thời mọi hành vi phạm tội.
Khởi tố vụ án là giai đoạn tố tụng làm cơ sở làm phát sinh các hoạt động tố tụng tiếp theo. Chưa khởi tố vụ án thì không được tiến hành các hoạt động điều tra và các biện pháp tố tụng khác, trừ một số trường hợp cấp thiết để ngăn chặn tội phạm (bắt khẩn cấp, quả tang), bảo đảm thu thập chứng cứ (khám nghiệm hiện trường…).
Khởi tố vụ án góp phần bảo đảm quyền tự do dân chủ của công dân. Nếu không thực hiện các hoạt động kiểm tra, xác minh nguồn tin về tội phạm mà tiến hành ngay các hoạt động điều tra, kể cả áp dụng biện pháp cưỡng chế tố tụng sẽ dẫn đến nhiều trường hợp sau một thời gian điều tra không xác định được dấu hiệu của tội phạm, không chứng minh được người bị áp dụng biện pháp cưỡng chế có hành vi nguy hiểm cho xã hội nên phải ra quyết định đình chỉ tố tụng thì người đó đã bị xâm phạm quyền tự do thân thể.
