1. Khái niệm quan hệ pháp luật hành chính
Trong đời sống xã hội, mối quan hệ giữa con người với con người rất đa dạng. Khi Nhà nước ra đời, để quản lý xã hội Nhà nước ban hành pháp luật để tác động vào các quan hệ xã hội nhằm đạt đến mục đích duy trì xã hội trong vòng trật tự nhất định, do đó có thể hiểu: “Quan hệ pháp luật là quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh, trong đó các bên tham gia quan hệ pháp luật có quyền và nghĩa vụ pháp lý được Nhà nước bảo đảm thực hiện”.
Quan hệ pháp luật hành chính là một loại quan hệ pháp luật, cụ thể là những quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước và được điều chỉnh bằng các quy phạm pháp luật hành chính.
2. Đặc trưng của quan hệ pháp luật hành chính
Quan hệ pháp luật hành chính có những đặc trưng sau:
Thứ nhất, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ pháp luật hành chính luôn gắn liền với hoạt động chấp hành, điều hành.
Do các quan hệ pháp luật hành chính đều phát sinh từ hoạt động quản lý hành chính nhà nước hay còn gọi là hoạt động chấp hành, điều hành do đó quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật hành chính đều gắn với hoạt động này.
Thứ hai, quan hệ pháp luật hành chính sẽ phát sinh do yêu cầu hợp pháp của bất kỳ bên nào, sự thỏa thuận của bên kia không phải là điều kiện bắt buộc.
Ví dụ: Công dân gửi đơn khiếu nại làm phát sinh quan hệ giữa công dân và Nhà nước.
Thứ ba, một bên trong quan hệ pháp luật hành chính phải là chủ thể mang quyền lực nhà nước. Đây là chủ thể bắt buộc, nếu thiếu sẽ không hình thành quan hệ pháp luật hành chính.
Ví dụ: Quan hệ giữa tổ chức xã hội và công dân không phải là quan hệ pháp luật hành chính.
Chủ thể bắt buộc thường là cơ quan hành chính nhà nước, trong một số trường hợp chủ thể có thể là tổ chức xã hội, hoặc cá nhân được Nhà nước trao quyền.
Thứ tư, đa số các tranh chấp trong quan hệ pháp luật hành chính được giải quyết theo thủ tục hành chính và thuộc thẩm quyền của cơ quan quản lý hành chính nhà nước.
Việc giải quyết tranh chấp hành chính ở nước ta hiện nay có hai phương thức: Một là, do cơ quan hành chính nhà nước giải quyết theo Luật Khiếu nại; hai là, do Tòa án giải quyết theo Luật Tố tụng hành chính. Tuy nhiên, tỷ lệ các vụ việc được cơ quan hành chính nhà nước giải quyết vẫn chiếm đa số.
Thứ năm, bên vi phạm trong quan hệ pháp luật hành chính phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước chứ không phải trước chủ thể bên kia.
Điều này xuất phát từ đặc điểm các bên vi phạm trong quan hệ pháp luật hành chính đều xâm hại đến trật tự quản lý hành chính nhà nước, nói cách khác là đều gây thiệt hại cho Nhà nước, do đó họ phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước.
3. Phân loại quan hệ pháp luật hành chính
3.1. Căn cứ vào mối quan hệ giữa các chủ thể
Có 02 loại quan hệ pháp luật hành chính:
– Các quan hệ dọc là quan hệ pháp luật hành chính giữa các bên có phụ thuộc về mặt tổ chức.
Ví dụ: Giữa Ủy ban nhân dân tỉnh và Sở Tư pháp, giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo với Vụ Giáo dục Đại học.
– Các quan hệ ngang là quan hệ pháp luật hành chính giữa các chủ thể không có sự lệ thuộc về mặt tổ chức, như: Cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội, cơ quan nhà nước và công dân…
3.2. Căn cứ vào tính chất quyền và nghĩa vụ của các bên trong mối quan hệ
Có 02 loại quan hệ pháp luật hành chính:
– Các quan hệ nội dung là các quan hệ trực tiếp thực hiện các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong quan hệ đó.
Ví dụ: Quan hệ giữa cơ quan công an và công dân (khi cơ quan công an xử phạt vi phạm hành chính) hay quan hệ giữa Ủy ban nhân dân huyện và công dân (khi yêu cầu cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất).
– Các quan hệ thủ tục là quan hệ phát sinh nhằm tiến hành những thủ tục cần thiết do pháp luật quy định giúp cho việc thực hiện quyền và nghĩa vụ trong quan hệ nội dung.
Ví dụ: Công dân yêu cầu cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất phải gửi đơn cho Ủy ban nhân dân huyện (quan hệ thủ tục).
