1. Căn cứ pháp lý
Xóa án tích được quy định tại Điều 89 Bộ luật Hình sự 2015, cụ thể như sau:
Điều 89. Xóa án tích
Pháp nhân thương mại bị kết án đương nhiên được xóa án tích nếu trong thời hạn 02 năm kể từ khi chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân thương mại không thực hiện hành vi phạm tội mới.
2. Phân tích quy đinh về xóa án tích đối với pháp nhân phạm tội
Nhằm tạo điều kiện thuận lợi đối với pháp nhân phạm tội, đã chấp hành xong bản án và các quyết định khác của Tòa án, Bộ luật Hình sự quy định điều kiện xóa án tích đối với pháp nhân theo hướng tạo điều kiện thuận lợi để pháp nhân có thể khôi phục xản xuất kinh doanh.
Điều 89 Bộ luật Hình sự quy định pháp nhân thương mại bị kết án đương nhiên được xóa án tích nếu trong thời hạn 02 năm kể từ khi chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân thương mại không thực hiện hành vi phạm tội mới.
Như vậy, trong 03 hình thức xóa án tích được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 pháp nhân bị kết án sau khi đã chấp hành xong bản án sẽ được áp dụng hình thức đương nhiên xóa án tích, nghĩa là không buộc pháp nhân phải đi xin Tòa án đã ra bản án cấp giấy chứng nhận xóa án tích như trước kia, mà khi có nhu cầu thì chỉ cần đến cơ quan quản lý dữ liệu lý lịch tư pháp cấp phiếu lý lịch tư pháp. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục sửa Luật lý lịch tư pháp, Luật thi hành án hình sự để đảm bảo sự đồng bộ của hệ thống pháp luật.
Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 lần đầu quy định pháp nhân thương mại là chủ thể của tội phạm. Và đây cũng lần đầu đặt ra những quy định về trách nhiệm hình sự đối với chủ thể phạm tội này. Trong đó, án tích cũng được xem là một trong những hình thức trách nhiệm hình sự đối với pháp phân thương mại phạm tội và được quy định tại Điều 89 Bộ luật Hình sự: “Pháp nhân thương mại bị kết án đương nhiên được xóa án tích nếu trong thời hạn 02 năm kể từ khi chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân thương mại không thực hiện hành vi phạm tội mới”.
Do đó, phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại phạm những tội được quy định tại Điều 76 Bộ luật Hình sự đồng thời thỏa mãn các điều kiện chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại quy định tại Điều 75 Bộ luật Hình sự thì mọi trường hợp bị kết án đương nhiên được xóa án tích, tức là không có trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án. Quy định này là hợp lý vì trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án áp dụng đối với người phạm tội khi phạm tội thuộc 2 chương là chương XIII và XXVI của Bộ luật Hình sự nhưng đối với pháp nhân thương mại phạm tội thì chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với một số tội phạm được quy định tại Điều 76 Bộ luật Hình sự và trong Điều 76 không liệt kê điều luật nào thuộc chương XIII và XXVI của Bộ luật Hình sự.
Khi đối với cá nhân phạm tội, xóa án tích phải dựa vào hình phạt chính đã tuyên và có sự phân hóa thời hạn xóa án tích dựa vào loại hình phạt cũng như mức hình phạt được áp dụng. Còn đối với thời hạn xóa án tích của pháp nhân thương mại bị kết án trong mọi trường hợp đều là 02 năm, không phân biệt là hình phạt chính đã áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội là gì.
So với cá nhân phạm tội, thời điểm tính thời hạn để xóa án tích đối với pháp nhân thương mại phạm tội bất lợi hơn vì khi chấp hành xong hình phạt chính nhưng chưa chấp hành xong hình phạt bổ sung hay các quyết định khác có trong bản án thì vẫn chưa tính thời hạn để xóa án tích.Vì thời điểm để bắt đầu tính thời hạn xóa án tích đối với pháp nhân thương mại được tính từ khi chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc khi hết thời hiệu thi hành bản án. Nói cách khác, thời hạn xóa án tích chỉ được tính khi pháp nhân thương mại phạm tội chấp hành xong bản án hoặc kể từ khi hết thời hiệu thi hành bản án.
Cũng giống như cá nhân người bị kết án, điều kiện để được xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án là trong thời hạn tính xóa án tích, pháp nhân thương mại này không phạm tội mới. Do đó, nếu phạm tội mới bất kể là loại tội phạm gì, bị áp dụng hình phạt chính là gì thì án tích của tội cũ sẽ không được xóa. Tuy nhiên, trong quy định về xóa án tích đối với pháp nhân thương mại tại Điều 89 Bộ luật Hình sự không quy định hậu quả của trường hợp án tích của tội bị kết án chưa được xóa mà pháp nhân đó lại phạm tội mới thì sẽ như thế nào. Nếu trong thời hạn 2 năm kể từ khi pháp nhân thương mại bị kết án chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân đó phạm tội mới thì án tích sẽ được tính lại theo quy định ở phần chung là khoản 2 Điều 73 Bộ luật Hình sự: “kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính, hinh phạt bổ sung, các quyết định khác người bị kết án chưa được xóa án tích mà thực hiện hành vi phạm tội mới và bị Tòa án kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật thì thời hạn để xóa án tích cũ được tính lại kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính hoặc thời gian thử thách án treo của bản án mới hoặc từ ngày bản án mới hết thời hiệu thi hành” vì Điều 74 Bộ luật Hình sự về áp dụng quy định của Bộ luật Hình sự đối với pháp nhân thương mại phạm tội quy định: “Pháp nhân thương mại phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự theo những quy định của Chương này; theo quy định khác của Phần thứ nhất của Bộ luật này không trái với quy định của Chương này”. Tuy nhiên, có sự chưa rõ ràng là thời hạn tính xóa án tích sẽ được tính lại kể từ khi chấp hành xong hình phạt chính của bản án mới (nếu tính từ khi chấp hành xong hình phạt chính thì sẽ có lợi hơn) theo quy định tại khoản 2 Điều 73 Bộ luật Hình sự hay là tính lại kể từ khi chấp hành xong bản án mới (đây là cách tính thời hạn xóa án tích dành riêng cho pháp nhân) thì cần có văn bản hướng dẫn thống nhất. Vì cách tính thời hạn xóa án tích của pháp nhân thương mại bị kết án và người bị kết án có sự khác nhau, thời điểm bắt đầu tính thời hạn xóa án tích cũng khác nhau nên sẽ rất khó áp dụng quy định tại Điều 74 Bộ luật Hình sự về xóa án tích ở phần chung mà không trái với quy định xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án. Vì vậy theo chúng tôi cần tiếp tục hoàn thiện các quy định về xóa án tích theo hướng thời điểm tính thời hạn xóa án tích của pháp nhân thương mại nên giống với cá nhân là đều được tính từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc khi hết thời hiệu thi hành bản án.
Điều 89 Bộ luật Hình sự chỉ quy định thời hạn xóa án tích cho pháp nhân thương mại phạm tội bị kết án là 2 năm mà không phụ thuộc vào hình phạt chính áp dụng là hình phạt gì. Hình phạt chính áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội được quy định tại Điều 33 Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 bao gồm 3 loại: phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn và đình chỉ hoạt động vĩnh viễn. Trong đó, hình phạt đình chỉ hoạt động vĩnh viễn là chấm dứt hoạt động của pháp nhân. Từ đó cho thấy, đối với pháp nhân thương mại bị áp dụng hình phạt chính là đình chỉ hoạt động vĩnh viễn thì không tính thời hạn xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án vì trường hợp này giống như trường hợp cá nhân người phạm tội bị kết án tử hình nhưng không được giảm án thì cũng không tính thời hạn xóa án tích vì thực chất việc pháp nhân thương mại phạm tội đã bị chấm dứt hoạt động thì việc tính thời hạn xóa án tích không có ý nghĩa gì trong việc truy cứu trách nhiệm hình sự.
Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 đã có quy định cụ thể trường hợp xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án, làm cơ sở xử lý trách nhiệm hình sự đối với chủ thể phạm tội mới này. Tuy nhiên vẫn còn những điểm chưa rõ như trên, chúng tôi có các kiến nghị, đề xuất sau tới Hội đồng Thẩm phán TANDTC để tiếp tục xem xét hoàn thiện, hướng dẫn thống nhất áp dụng:
– Cần quy định cụ thể điều kiện xóa án tích đối với pháp nhân thương mại.
– Cần có hướng dẫn cách tính thời hạn xóa án tích được tính dựa vào hình phạt chính của từng tội đã tuyên hay dựa vào hình phạt chính của bản án.
3. Tải file Bình luận Bộ luật Hình sự 2015 (hợp nhất năm 2017) – Phần chung
Tải về: Bình luận Bộ luật Hình sự 2015 (hợp nhất năm 2017) – Phần chung
