1. Hiến pháp là gì?
Hiến pháp là đạo luật cơ bản nhất của một nhà nước, nó thể hiện ý chí và nguyện vọng của tuyệt đại đa số nhân dân tồn tại ở trong hoặc ngoài nhà nước đó, nhưng vẫn là nhân dân thuộc nhà nước đó.
Hiến pháp là một hệ thống quy định những nguyên tắc chính trị căn bản và thiết lập kiến trúc, thủ tục, quyền hạn và trách nhiệm của một chính quyền.
Tại Việt Nam, Hiến pháp “là văn kiện chính trị pháp lý quan trọng nhất sau cương lĩnh của Đảng, là đạo luật gốc, quy định những vấn đề hết sức cơ bản của một Nhà nước”
Khái niệm Hiến pháp được đề cập ngay tại khoản 1, Điều 119 Hiến pháp năm 2013:
Hiến pháp là luật cơ bản của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực pháp lý cao nhất.Mọi văn bản pháp luật khác phải phù hợp với Hiến pháp.Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp đều bị xử lý.
2. So sánh Hiến pháp 1992 và Hiến pháp 2013
Hiến pháp 1992 là bản hiến pháp được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá VIII, kỳ họp thứ 11 nhất trí thông qua vào ngày 15/4/1992.
Hiến pháp 2013 là bản hiến pháp mới nhất đang có hiệu lực của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 6 thông qua vào ngày 28/11/2013.
2.1. Giới thiệu sơ lược về Hiến pháp 1992 và Hiến pháp 2013
Hiến pháp 2013 bao gồm 11 chương và 120 điều (giảm 1 Chương và 27 điều so với Hiến pháp 1992). Hiến pháp 2013 chỉ giữ nguyên 7 điều, bổ sung 12 điều mới và sửa đổi 101 điều. Trong đó có sự sắp xếp các chương, như Chương 11 về Quốc huy, Quốc kỳ, Quốc ca, Thủ đô, Ngày Quốc khánh được ghép vào chương 1. Về chế độ chính trị ở Chương 5 trong Hiến pháp hiện hành, về Quyền và nghĩa vụ cơ bản công dân được đưa lên vị trí Chương 2 với tên gọi mới là: Quyền con người, quyền nghĩa vụ cơ bản của công dân; có 1 chương hoàn toàn mới là Chương 10: Hội đồng bầu cử quốc gia, kiểm toán nhà nước.
So với Hiến pháp 1992, Hiến pháp được Quốc hội thông qua năm 2013 có nhiều điểm mới cả về nội dung và kỹ thuật lập hiến; thể hiện rõ và đầy đủ hơn bản chất dân chủ, tiến bộ của Nhà nước và chế độ Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; quy định rõ ràng, đúng đắn và đầy đủ về chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, bảo vệ Tổ quốc, tổ chức bộ máy Nhà nước, về hiệu lực và quy trình sửa đổi Hiến pháp.
Hiến pháp đã thể hiện rõ hơn bản chất của Nhà nước Việt Nam là Nhà nước dân chủ, Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân.
Hiến pháp tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội, trách nhiệm của Đảng trước nhân dân; khẳng định sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Công đoàn và các tổ chức chính trị – xã hội và các tổ chức khác trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Hiến pháp thừa nhận, tôn trọng và bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ, bảo đảm công bằng xã hội, bảo vệ môi trường; tiếp tục bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
2.2. Bảng so sánh Hiến pháp 1992 và Hiến pháp 2013
| Hiến pháp 1992 | Hiến pháp 2013 | |
| Lời nói đầu | – Lời nói đầu tương đối dài. | – Lời nói đầu tương đối dài. |
| Chế độ chính trị | – Nhà nước Xã hội chủ nghĩa. – Thực hiện trên cơ sở phân công phối hợp quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. | – Nhà nước Xã hội chủ nghĩa. – Dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp: biểu quyết khi nhà nước trưng cầu dân ý. – Quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân. Tổ chức phân công, phối hợp kiểm soát. |
| Kết cấu | Hiến pháp 1992 bao gồm 12 chương và 147 điều | Hiến pháp 2013 bao gồm 11 chương và 120 điều |
| Quyền con người Quyền công dân
| – Vị trí chương 5. – Quy định 34 quyền. Cụ thể hóa quyền tư hữu của Hiến pháp 1946. | – Vị trí chương 2. – Quy định 38 quyền. Có 5 quyền mới Quyền được sống, quyền được sống trong môi trường trong lành, quyền được hưởng thụ các giá trị văn hóa … |
| Xem thêm: So sánh Chương 5 Hiến pháp 1992 với Chương 2 Hiến pháp 2013 | ||
| Kinh tế – Văn hóa – Xã hội – ANQP | – Có chương riêng. – Có 6 thành phần kinh tế. | – Có chương riêng. – Nhiều thành phần kinh tế. |
| Tổ chức Bộ máy Nhà nước ở Trung ương | – Quốc hội do nhân dân bầu ra, nhiệm kỳ 5 năm. Nhiệm vụ quyền hạn không có toàn quyền so với năm 80 nữa. – Vị trí pháp lý của Quốc hội: Cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất của nhân dân. Cơ quan đại diện của nhân dân. – Chủ tịch nước là cá nhân quyền hạn không lớn. – Là cơ quan chấp hành, cơ quan hành chính cao nhất của Nhà nước. | – Quốc hội do nhân dân bầu ra, nhiệm kỳ 5 năm, trong trường hợp kéo dài không quá 12 tháng. Nhiệm vụ quyền hạn gần giống Hiến pháp 1992. – Vị trí pháp lý của Quốc hội: Cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất của nhân dân. Cơ quan đại diện của nhân dân. – Chủ tịch nước là cá nhân. Nhiệm vụ và quyền hạn được tăng lên. Điều 90 , Khoản 7 Điều 70 Hiến pháp 2013. – Cơ quan chấp hành, cơ quan hành chính cao nhất, cơ quan hành pháp. |
| Xem thêm: Những điểm mới về chủ tịch nước theo hiến pháp 2013 so với 1992 | ||
| Tổ chức Bộ máy Nhà nước ở địa phương | – Không phân biệt | – Phân biệt giữa cấp cơ quan địa phương hoàn chỉnh và cấp chính quyền địa phương không hoàn chỉnh. Điều 110, Điều 111 Hiến pháp 2013. – Phân biệt được địa bàn nông thôn và đô thị. |
| Toàn án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân | – Tổ chức theo cấp hành chính lãnh thổ. – Bỏ chức năng kiểm sát chung. – Thẩm phán bổ nhiệm. | – Hướng tới tổ chức theo cấp xét xử. – Bỏ chức năng kiểm sát chung. – Thẩm phán bổ nhiệm. |
