Quyền sống được quy định như thế nào trong pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam?

1. Quyền sống là gì?

Quyền con người là những quyền tự nhiên, vốn có và khách quan của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế. Và Quyền sống (the right to life) là một quyền tự nhiên, cơ bản của con người được ghi nhận trong các văn kiện cốt lõi của luật nhân quyền quốc tế và pháp luật quốc gia.

Mọi người đều có quyền cố hữu là được sống. Quyền này phải được pháp luật bảo vệ. Không ai có thể bị tước mạng sống một cách tuỳ tiện.

2. Quyền sống được quy định như thế nào trong pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam?

2.1. Quyền sống trong pháp luật quốc tế

Quyền sống là một trong những quyền cơ bản được công nhận rộng rãi trong pháp luật quốc tế, cụ thể:

– Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (Universal Declaration of Human Rights): Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền được thông qua vào năm 1948, Tuyên ngôn này khẳng định quyền sống là quyền cơ bản của mọi người. Điều 3 nhấn mạnh rằng “Ai cũng có quyền được sống, tự do, và an toàn thân thể.” Điều này thể hiện sự thừa nhận rằng quyền sống không chỉ là quyền cá nhân mà còn là quyền của tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, giới tính, tôn giáo hay bất kỳ yếu tố nào khác.

– Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (International Covenant on Civil and Political Rights): Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị được thông qua vào năm 1966 và có hiệu lực từ năm 1976, khẳng định quyền sống trong Điều 6: “1. Mọi người đều có quyền cố hữu là được sống. Quyền này phải được pháp luật bảo vệ. Không ai có thể bị tước mạng sống một cách tuỳ tiện. […]”. Điều này không chỉ nhấn mạnh rằng quyền sống không thể bị tước đoạt một cách tùy tiện mà còn yêu cầu các quốc gia thành viên phải bảo vệ quyền này. Các quốc gia phải có các biện pháp pháp lý để ngăn chặn các hành vi xâm phạm đến quyền sống.

– Các công ước và hiệp định khác: Nhiều công ước quốc tế khác cũng đề cập đến quyền sống, như:

+ Công ước về quyền trẻ em (Convention on the Rights of the Child) – 1989: Điều 6 Công nhận rằng “Mỗi trẻ em có quyền sống và các quốc gia thành viên phải đảm bảo sự sống còn và phát triển của trẻ em.”

+ Nghị định thư tùy chọn thứ hai của ICCPR về việc xóa bỏ án tử hình (1989): Đây là văn kiện quốc tế quan trọng thúc đẩy các quốc gia hủy bỏ hoàn toàn án tử hình. Điều 1 quy định:  “Không ai trong phạm vi quyền tài phán của quốc gia thành viên bị hành quyết.” Cho phép các quốc gia duy trì án tử hình trong thời kỳ chiến tranh nhưng chỉ áp dụng với các tội cực kỳ nghiêm trọng.

+ Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật (Convention on the Rights of Persons with Disabilities) – 2006: Điều 10 công ước công nhận quyền sống của mọi người, bao gồm cả người khuyết tật, và yêu cầu các quốc gia thực hiện biện pháp bảo vệ quyền này mà không có bất kỳ sự phân biệt nào.

+ …

Tất cả đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền sống cho các nhóm dễ bị tổn thương.

2.2. Quyền sống trong pháp luật Việt Nam

Tại Việt Nam, quyền sống cũng được ghi nhận và bảo vệ trong các văn bản pháp lý quan trọng:

– Hiến pháp năm 2013: Điều 19 của Hiến pháp quy định rõ ràng rằng “Mọi người có quyền sống. Tính mạng con người được pháp luật bảo hộ. Không ai bị tước đoạt tính mạng trái luật.” Điều này thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền sống của công dân.

– Bộ Luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung): Quy định về các tội phạm xâm phạm đến tính mạng tại Chương XI, như tội giết người (Điều 123)… Bộ luật này quy định rõ hình phạt đối với các hành vi vi phạm quyền sống, từ đó tạo ra một khung pháp lý để bảo vệ quyền sống của cá nhân.

– Bộ luật Dân sự 2015:  Tại Điều 33 quy định: “Cá nhân có quyền sống, quyền được bảo toàn tính mạng, sức khỏe, thân thể.”

– Các văn bản pháp luật khác: Luật Trẻ em 2016 và nhiều luật chuyên ngành khác cũng quy định về việc bảo vệ tính mạng của các nhóm người dễ bị tổn thương.