1. Người thừa kế là ai?
Theo quy định tại Điều 613 Bộ luật Dân sự 2015 thì người thừa kế được quy định cụ thể như sau: Người thừa kế là cá nhân phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước khi người để lại di sản chết. Trường hợp người thừa kế theo di chúc không là cá nhân thì phải tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.
Pháp luật quy định về quyền thừa kế như sau:
– Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.
– Người thừa kế không là cá nhân có quyền hưởng di sản theo di chúc.
Mọi cá nhân đều bình đẳng về quyền để lại tài sản của mình cho người khác và quyền hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.
2. Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc gồm những ai?
Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:
– Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
– Con thành niên mà không có khả năng lao động.
Lưu ý: Quy định trên không áp dụng đối với người từ chối nhận di sản theo quy định tại Điều 620 hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định tại khoản 1 Điều 621 của Bộ luật Dân sự 2015.
3. Ví dụ minh họa
Tình huống 1
Ông An và bà Bình là vợ chồng, có 4 người con chung là Chi, Dung, Đông, Hà. Chi có chồng là Quân, có 2 con chung là Xuân và Yến. Dung có chồng là Lộc và có 2 con chung là Minh và Nam. Đông là giáo viên, sống độc thân. Hà sinh năm 2005 được cho làm con nuôi từ lúc 2 tuổi. Năm 2006 ông An sống chung như vợ chồng với Bà Tiên và có 1 người con chung là Phương sinh năm 2007. Đầu năm 2007 ông An lập di chúc hợp pháp với nội dung: để lại toàn bộ di sản của mình cho Bà Tiên, Phương, Chi, Dung và Đông. Tháng 6/2017 ông An và Chi chết cùng thời điểm do tai nạn giao thông. Dung bị bệnh cũng qua đời sau đó, chưa kịp nhận di sản của cha để lại.Căn cứ vào BLDS 2015, hãy chia thừa kế trong trường hợp trên biết: Trong thời kỳ chung sống với bà Tiên, ông An có tạo lập được khối tài sản trị giá 800 triệu, Chi để lại di sản thừa kế trị giá 600 triệu, cha và mẹ ông An đều chết trước ông An.
Lời giải:
* Xác định di sản thừa kế:
Vì trong thời gian chung sống với bà Tiên, ông An tạo lập một khối tài sản trị giá 800 triệu đồng. Do đó, đó chính là tài sản riêng của ông An không liên quan đến bà Tiên nhưng vẫn trong thời kỳ hôn nhân. Vậy di sản của ông An là 800 triệu/2 = 400 triệu
* Chia thừa kế theo di chúc:
Bà Tiên = Phương = Chi = Dung = Đông = 400 triệu/5 = 80 triệu
* Chia thừa kế theo pháp luật:
Mà Chi và An chết cùng thời điểm nên di chúc vô hiệu một phần, chia thừa kế theo pháp luật (Theo khoản c khoản 1 Điều 650 BLDS 2015):
Bình = (Xuân + Yến hưởng chung 1 suất thừa kế thế vị) = Đông = Dung = Hà = Phương = 80 triệu/6 = 13.333 triệu
Suy ra:
- Bà Tiên: 80 triệu
- Phương = Dung = Đông: 93.333 triệu
- Chi: 80 triệu
- Bình = Hà = Xuân + Yến: 13.333 triệu
* Tính 2/3 của một suất thừa kế cho những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc:
Bình, Hà và Phương là người thừa kế không phụ thuộc vào di chúc, sẽ được hưởng bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, cụ thể:
Bình = Phương = Hà = 400 triệu/6 x 2/3 = 44.444 triệu
=> Như vậy, Bình và Hà phải được thừa kế mỗi người 44.444 triệu (2/3 của một suất thừa kế của người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc), trong khi đó nếu chia thừa kế thì Bình và Hà chỉ được 13.333 triệu (thiếu 31.1111 triệu)
Áp dụng nguyên tắc rút bù:
Ta có:
- Bà Tiên = Chi: 80 triệu
- Phương = Dung = Đông: 93.333 triệu
- Bình = Hà = Xuân + Yến: 13.333 triệu
=> Tỉ lệ 6:7:1 => Do đó tổng có: 6 + 7 + 1 = 14 phần.
Số di sản cần rút là: 31.111 triệu
1 phần tương ứng với số di sản cần rút là: 31.111 triệu/14 = 2.222 triệu
- Dung = Đông = Phương rút: 2.222 triệu x 7 = 15.555 triệu
- (Xuân + Yến) rút: 2.222 triệu x 1 = 2.222 triệu
- Tiên rút : 2.222 triệu x 6 = 13.333 triệu
Vậy:
- Dung = Đông = Phương = 93.333 triệu – 15.555 triệu = 77.778 triệu
- (Xuân + Yến ) = 13.333 triệu – 2.222 triệu = 11.111 triệu
- Tiên = 80 triệu – 13.333 triệu = 66.667 triệu
Chia di sản của Chi:
Bình = Quân = Xuân = Yến = 600 triệu/4 = 150 triệu
Chia di sản của Dung:
Lộc = Minh = Nam = Bình = 77.778 triệu/4 = 19.444 triệu
Kết luận:
- Bình = 213,888 triệu
- Xuân = 155.555 triệu
- Yến = 155.555 triệu
- Đông = 77.778 triệu
- Tiên = 66.667 triệu
- Phương = 77.778 triệu
- Hà = 44.444 triệu
- Quân = 150 triệu
- Lộc = 19.444 triệu
- Minh = 19.444 triệu
- Nam = 19.444 triệu
Tình huống 2
Vợ chồng ông Đ và bà N có 3 người con là A, B, C. A là con cả đã lấy vợ và có 2 con là A1 và A2. Còn B và C còn nhỏ. Đầu năm 2020, trên đường đưa con đi học, Ông Đ và anh A đã gặp tai nạn giao thông, và chết cùng thời điểm với nhau. Cuối năm 2019 ông Đ đã lập di chúc chia tài sản cuả mình thành 3 phần bằng nhau cho mỗi con 1 phần. Còn A trước đó không có để lại di chúc. Vậy A1 và A2 sẽ được nhận di sản của ông Đ như thế nào? Biết tài sản chung của 2 vợ chồng ông Đ và bà B là 1.8 tỷ.
Lời giải:
* Xác định di sản thừa kế:
Di sản thừa kế của Đ: 1.8 tỷ/2 = 900 triệu
* Chia thừa kế theo di chúc:
A = B = C = 900 triệu/3 = 300 triệu
Do Đ và A chết cùng thời điểm nên di chúc vô hiệu (một phần). Chia thừa kế theo pháp luật ( Điểm c khoản 1 điều 650 BLDS 2015 ):
* Chia thừa kế theo pháp luật:
Những người thừa kế theo pháp luật bao gồm: N, (A1 và A2 thừa kế thế vị cho A), B và C.
N = (A1 và A2 thừa kế thế vị cho A) = B = C = 300 triệu/4 = 75 triệu
=> Suy ra:
- A1 = A2 = 37.5 triệu
- B = C = 375 triệu
- N = 75 triệu
* Tính 2/3 của một suất thừa kế cho những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc:
N, B và C là người thừa kế không phụ thuộc vào di chúc, sẽ được hưởng bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, cụ thể:
N = B = C = 900 triệu/4 x 2/3 = 150 triệu
=> Như vậy, N phải được thừa kế 150 triệu (2/3 của một suất thừa kế của người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc), trong khi đó nếu chia thừa kế thì N chỉ được 75 triệu (bà N vẫn còn thiếu 75 triệu)
Áp dụng nguyên tắc rút bù:
Ta có:
- A1 + A2 = 75 triệu
- B = C = 375 triệu
- N = 75 triệu
=> Tỉ lệ 5:1 => Do đó: 5 + 1 = 6 phần
=> 1 phần tương ứng số di sản cần rút là 75 triệu/6 = 12.5 triệu
B = C rút số di sản là : 12.5 triệu x 5 = 62.5 triệu
A1 + A2 rút số di sản là : 12.5 triệu x 1 = 12.5 triệu
Vậy:
- A1 + A2 = 75 triệu – 12.5 triệu = 62.5 triệu
- B = C = 375 triệu – 62.5 triệu = 312.5 triệu
- N = 75 triệu + 75 triệu = 150 triệu
