1. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là gì
Vụ án hình sự phải trải qua quá trình điểu tra lâu dài, sau khi kết luận điều tra là giai đoạn Viện kiểm sát thực hiện quyết định truy tố bị can ra trước Tòa án. Kể từ khi vụ án được Tòa án thụ lý sơ thẩm, đây là giai đoạn xét xử sơ thẩm. Giai đoạn xét xử sơ thẩm phân thành giai đoạn chuẩn bị xét xử và giai đoạn mở phiên tòa. Khi phiên tòa được mở, sẽ diễn ra các quá trình tranh tụng với sự tham gia của người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng và người tham gia phiên tòa. Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, trọng tâm nhất là công tác chuẩn bị của Thẩm phán, với sự trợ giúp của Thư ký Tòa án. Để phiên tranh tụng được diễn ra thành công khi phiên tòa được mở, thì công tác chuẩn bị rất quan trọng, trong đó, việc nghiên cứu hồ sơ vụ án của Thẩm phán có ý nghĩa quyết định vì thông qua nghiên cứu hồ sơ, Thẩm phán sẽ ra các quyết định cần thiết, có tính bắt buộc, là cơ sở cho các bước tố tụng tiếp theo. Kể từ khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử của Tòa án, chậm nhất là 15 ngày phiên tòa phải được mở, trường hợp vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan thì Tòa án có thể mở phiên tòa trong thời hạn 30 ngày. Như vậy, không phải có quyết định đưa vụ án ra xét xử là phải mở phiên tòa để tranh tụng ngay. Theo tác giả, mặc dù, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 không xác định cụ thể thời gian chờ mở phiên tòa như đã nêu có phải là thời gian chuẩn bị xét xử hay không, thực chất đó vẫn là thời gian chuẩn bị xét xử, vì trong thời điểm trung gian này, Thẩm phán và cán bộ giúp việc vẫn tiếp tục tiến hành các công việc cần thiết khác để mở phiên tòa như tiến hành triệu tập, chuẩn bị dẫn giải, áp giải, mời người tham gia tố tụng, tiếp nhận tài liệu, đồ vật…
Trong các giai đoạn tố tụng hình sự như giai đoạn điều tra, giai đoạn truy tố và giai đoạn xét xử vụ án hình sự, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là trọng tâm, vì đó là nơi lẩn đầu vụ án được Tòa án đưa ra xét xử, là nơi công lý được thực thi qua hoạt động xét xử, là nơi thể hiện vai trò của các chức năng cơ bản của tố tụng hình sự. Kết quả xét xử sơ thẩm có thể bị kháng cáo, kháng nghị và có thể được xét xử lại. Do vậy, để bảo đảm quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, bảo vệ pháp chế nhà nước thì đòi hỏi ở cấp xét xử sơ thẩm phải tiến hành tố tụng tuân thủ pháp luật, công bằng, nghiêm minh.
Trong trường hợp vụ án bị hủy để xét xử lại, thì cấp xét xử sơ thẩm tiến hành xét xử lại vụ án.
Có thể đưa ra khái niệm xét xử sơ thẩm vụ án hình sự như sau: Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một giai đoạn tố tụng, nơi lần đầu vụ án được đưa ra xét xử hoặc vụ án bị hủy để xét xử sơ thẩm lại bởi Tòa án có thẩm quyền.
2. Nhiệm vụ của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
– Cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng phải làm rõ sự thật vụ án, bảo đảm công lý, thông qua các biện pháp, hình thức tranh tụng, chủ yếu là kiểm tra, đánh giá chứng cứ đã thu thập được trong quá trình điều tra, truy tố, để xác định bị cáo có phạm tội hay không, phạm tội gì, mức hình phạt được áp dụng ra sao?
– Các vấn đề khác của vụ án cần phải được giải quyết một cách đầy đủ, thấu đáo, ví dụ như giải quyết trách nhiệm bồi thường dân sự, khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng; áp dụng các biện pháp tư pháp…, thông qua các phán quyết của Tòa án.
– Cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng phải bảo đảm quyền con người của người tham gia tố tụng; tôn trọng sự thật khách quan của vụ án; bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, các lợi ích của Nhà nước và xã hội.
3. Ý nghĩa của xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Không có xét xử thì sẽ không có phán quyết cuối cùng của Tòa án, và vì thế công lý sẽ không được thực hiện. Xét xử sơ thẩm có ý nghĩa lớn lao trong việc làm sáng tỏ chân lý vụ án, đáp ứng lại sự mong đợi của người tham gia tố tụng và của xã hội. Việc xét xử sơ thẩm theo hướng tranh tụng công bằng, dân chủ, đúng pháp luật sẽ có tác dụng to lớn trong việc bảo đảm công lý, bảo đảm quyền con người, kịp thời khắc phục hậu quả cho nạn nhân và xã hội; sẽ giảm thiểu, cũng như sẽ không cần thiết phải xét xử lại vụ án ở cấp phúc thẩm, nếu như cấp sơ thẩm đã làm tốt nhiệm vụ của mình. Xét xử sơ thẩm là nơi lần đầu vụ án được đưa ra xét xử, người tham gia tố tụng như bị cáo, bị hại, người làm chứng, người bào chữa…, có điều kiện để trình bày ý kiến, quan điểm của mình, được đưa ra tài liệu, chứng cứ trước sự chứng kiến của nhiều người tham gia phiên tòa có tính khách quan, minh bạch.
Cụ thể hơn, xét xử sơ thẩm với kết quả là một bản án được tuyên, sẽ chứng tỏ được tính hợp pháp của sự kiện pháp lý. Bản án trở thành chứng cứ đã được chứng minh rất toàn diện, hợp pháp, không chỉ để được thi hành mà còn để sử dụng trong nhiều trường hợp hoặc giao dịch khác cần phải chứng minh. Kết quả xét xử sơ thẩm giúp Nhà nước thực hiện trách nhiệm bảo vệ và khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp cho công dân; góp phần bảo vệ chế độ, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa; góp phần giáo dục ý thức pháp luật cho công dân. Vì phiên tòa được mở với sự chứng kiến của nhiều người, Tòa án còn có nhiệm vụ tuyên truyền, phổ biến pháp luật, ngăn ngừa tội phạm khi xét xử bên cạnh nhiệm vụ bảo đảm tranh tụng. Ví dụ: bản luận tội của Kiểm sát viên bắt buộc phải có phần nội dung tuyên truyền, phổ biến pháp luật, giáo dục bị cáo; hoặc là cùng với việc ra bản án, Tòa án có quyền kiến nghị với cơ quan, tổ chức nhà nước chấn chỉnh, khắc phục những vi phạm pháp luật trong việc quản lý kinh tế, xã hội, phòng ngừa tội phạm. Do đó, ở khía cạnh này, xét xử sơ thẩm sẽ thực hiện công tác phòng ngừa tội phạm, góp phần đấu tranh chống tội phạm, về phần mình, thông qua phiên tòa, nhân dân CÓ điều kiện giám sát hoạt động của các cơ quan tư pháp, giám sát hoạt động xét xử của Tòa án, để có những nhận xét, kiến nghị hoặc yêu cầu cần thiết.
