Bản án hoặc quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm khi có một trong những căn cứ quy định tại Điều 371 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015. Các căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm bao gồm:
– Kết luận trong bản án, quyết định của Tòa án không phù hợp với những tình tiết khách quan của vụ án.
Kết luận trong bản án, quyết định của Tòa án không phù hợp với những tình tiết khách quan của vụ án là kết luận không dựa trên sự kiện có thực (khách quan) của vụ án đã xảy ra. Có thể xảy ra ở các trường hợp sau: Kết luận trong bản án, quyết định không phù hợp với các tài liệu, chứng cứ đã được cơ quan có thẩm quyền tiến hành thu thập, chứng minh và đã được làm rõ ở phiên tòa; Tại phiên tòa không xem xét đầy đủ những tình tiết để xác định sự thật khách quan của vụ án; Kết luận trong bản án, quyết định chỉ dựa vào những chứng cứ nhất định mà không xem xét những tình tiết khác có ý nghĩa quan trọng để kết luận về vụ án.
Như vậy, bản án của Tòa án phải trình bày việc phạm tội của bị cáo, phân tích những chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định không có tội, xác định bị cáo có phạm tội hay không và nếu bị cáo phạm tội thì phạm tội gì, theo điều, khoản nào của Bộ luật Hình sự, tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và cần phải xử lý như thế nào. Nếu bị cáo không phạm tội thì bản án phải ghi rõ những căn cứ xác định bị cáo không có tội.
– Có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố, xét xử dẫn đến sai lầm nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án.
Vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố, xét xử được hiểu là: các cơ quan có thẩm quyền tiếnmành tố tụng, người có thẩm quyển tiến hành tố tụng không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các trình tự, thủ tục do Bộ luật Tố tụng hình sự quy định đã xâm hại nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng hoặc làm ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan và toàn diện của vụ án.
Vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra có thể được phát hiện và khắc phục ngay ở giai đoạn điểu tra, truy tố và có thể được phát hiện và khắc phục bằng thủ tục ra quyết định trả hồ sơ điều tra bổ sung. Trong trường hợp bản án sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật mà phát hiện ra vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng thì được xem xét lại theo thủ tục phúc thẩm. Trong trường hợp bản án đã có hiệu lực pháp luật mới phát hiện vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng thì sẽ là căn cứ để kháng nghị giám đốc thẩm.
– Có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật.
Việc căn cứ vào quy định của Bộ luật Hình sự để kết luận về sự việc phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội… cũng như quyết định hình phạt và các biện pháp khác là yêu cầu bắt buộc trong quá trình áp dụng pháp luật để giải quyết vụ án hình sự.
Trong việc áp dụng pháp luật để giải quyết vụ án hình sự có thể xảy ra một số trường hợp sau: Áp dụng không đúng điều, khoản của Bộ luật Hình sự (ví dụ: áp dụng hình phạt tù chung thân đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; Mức hình phạt không phù hợp với mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội (quá nặng hoặc quá nhẹ); áp dụng loại hình phạt không đúng; Sai lầm trong việc áp dụng quy định của Bộ luật Hình sự dẫn đến truy cứu sai người vô tội; Áp dụng mức hình phạt vượt quá mức cao nhất của khung hình phạt được quy định trong Bộ luật Hình sự.
Như vậy, việc lựa chọn quy phạm pháp luật hình sự không đúng để ra bản án, quyết định của Tòa án được xác định là vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong việc xử lý vụ án và là căn cứ để kháng nghị giám đốc thẩm.
