Xác định luật nước ngoài trong tư pháp quốc tế

Một vấn đề khó khăn mà các cơ quan có thẩm quyền và các bên đương sự gặp phải khi áp dụng pháp luật nước ngoài đó là phải xác định luật nước ngoài như thế nào, ai sẽ là người có trách nhiệm tìm hiểu và xác định luật nước ngoài.

Tại một số quốc gia, luật nước ngoài được xem như một chứng cứ nghĩa là áp dụng pháp luật nước ngoài hay không đương sự cân phải chứng minh về sự cần thiết và phù hợp của việc áp dụng đó, đương sự phải thuyết phục cơ quan nhà nước về sự phù hợp của luật nước ngoài… Điều này đặt lên vai đương sự một trọng trách rất nặng nề, nếu không chứng minh được điều đó thì cơ quan nhà nước có quyền suy luận luật nước ngoài giống như luật nước mình, và sẽ áp dụng luật nước mình.

Tại Việt Nam, việc xác định áp dụng pháp luật nước ngoài lần đầu tiên được quy định cụ thể tại Điều 481 Bộ luật tố tụng dân sự 2015. Đây là một quy định hoàn toàn mới trong Bộ luật tố tụng dân sự 2015. Theo đó, trường hợp tòa án Việt Nam áp dụng pháp luật nước ngoài để giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài theo quy định của luật Việt Nam, điều ước quốc tế mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên thì trách nhiệm xác định và cung cấp pháp luật nước ngoài được thực hiện như sau:

1) Trường hợp đương sự được quyền lựa chọn pháp luật áp dụng là pháp luật nước ngoài và đã lựa chọn áp dụng pháp luật nước ngoài đó thì có nghĩa vụ cung cấp pháp luật nước ngoài đó cho toà án đang giải quyết vụ việc dân sự. Các đương sự chịu trách nhiệm về tính chính xác và hợp pháp của pháp luật nước ngoài đã cung cấp.

Trường hợp các đương sự không thống nhất được với nhau về pháp luật nước ngoài hoặc trong trường hợp cần thiết, toà án yêu cầu Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao, cơ quan đại diện nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài hoặc thông qua Bộ Ngoại giao đề nghị cơ quan đại diện ngoại giao của nước ngoài tại Việt Nam cung cấp pháp luật nước ngoài;

2) Trường hợp luật của Việt Nam, điều ước quốc tế mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên quy định phải áp dụng pháp luật nước ngoài thì đương sự có quyền cung cấp pháp luật nước ngoài cho tòa án hoặc tòa án yêu cầu Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao hoặc cơ quan đại diện nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài cung cấp pháp luật nước ngoài;

3) Toà án có thể yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có chuyên môn pháp luật nước ngoài cung cấp thông tin về pháp luật nước ngoài;

4) Hết thời hạn 06 tháng, kể từ ngày tòa án yêu cầu cung cấp pháp luật nước ngoài theo quy định trên mà không có kết quả thì tòa án áp dụng pháp luật của Việt Nam để giải quyết vụ việc dân sự đó.

Như vậy, trong trường hợp luật nước ngoài do các bên lựa chọn thì việc xác định pháp luật nước ngoài trước hết thuộc về trách nhiệm của các bên tham gia quan hệ đó. Bởi việc áp dụng pháp luật nước ngoài cuối cùng cũng là để đảm bảo lợi ích của các đương sự và vì các đương sự, nên họ không thể đứng ngoài công việc này. Hơn nữa đây lại là trường hợp luật do chính các bên lựa chọn nên họ trước khi chọn ít nhiều cũng đã tìm hiểu và biết về nội dung pháp luật nước ngoài, vì vậy cũng không quá khó khăn cho các bên khi cung cấp về nội dung luật nước ngoài. Thêm vào đó, để đảm bảo tính chính thống thì phần cung cấp nội dung luật nước ngoài của các đương sự sẽ được tòa án chấp nhận nếu đã có sự thẩm định của Bộ Tư pháp.

Trong trường hợp việc áp dụng pháp luật nước ngoài là do sự dẫn chiếu của quy phạm xung đột trong nước hoặc quy phạm xung đột thống nhất trong các điều ước quốc tế dẫn chiếu đến (không phải do các bên thỏa thuận) thì việc xác định luật nước ngoài thuộc về trách nhiệm của các cơ quan nhà nước mà cụ thể là toà án và Bộ Tư pháp. Bởi việc áp dụng pháp luật nước ngoài lúc này là do pháp luật quy định nên cơ quan có thẩm quyền phải tuân thủ sự quy định đó và để tuân thủ được thì cơ quan nhà nước sẽ phải tự mình xác định luật nước ngoài.

Nếu khi đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết mà vẫn không xác định được nội dung của luật nước ngoài để áp dụng thì tòa án sẽ áp dụng pháp luật của Việt Nam để giải quyết vụ việc, lúc này luật Việt Nam được áp dụng với tư cách là luật của nước có toà án hay nguyên tắc Lex fori đã được sử dụng.