Căn cứ vào tính lưu thông, vận đơn đường biển được chia thành: Vận đơn đích danh (Straight B/L hay B/L to a named person), Vận đơn theo lệnh (B/L to order of…) và vận đơn vô danh (To bearer B/L).
1. Vận đơn đích danh
Vận đơn đích danh là vận đơn mà trên đó người ta ghi rõ tên và địa chỉ người nhận hàng, người chuyên chở chỉ giao hàng cho ai là người có tên trên vận đơn.
Loại vận đơn này ít dùng vì nó không được chuyển nhượng, mua bán bằng phương pháp ký hậu thông thường.
2. Vận đơn theo lệnh
Vận đơn theo lệnh là vận đơn mà trên đó ghi giao hàng theo lệnh một người nào đó. Trong thực tế, vận đơn theo lệnh thường là:
– Theo lệnh của một người đích danh (To order of a named person).
– Theo lệnh của ngân hàng phát hành L/C (To order of a Issuing Bank). Để kiểm soát được hàng hoá, các ngân hàng phát hành L/C thường quy định hàng hoá được giao theo lệnh của mình.
– Theo lệnh của người gửi hàng (To order of the Shipper). Theo tập quán, nếu vận đơn chỉ ghi “To order of” thì cũng được hiểu là giao hàng theo lệnh của người gửi hàng.
Vận đơn theo lệnh được dùng phổ biến trong thương mại, vận tải và thanh toán quốc tế, vì nó được chuyển nhượng dễ dàng bằng phương pháp ký hậu thông thường.
Ký hậu là thủ tục chuyển nhượng quyền sở hữu hàng hóa ghi trên vận đơn từ người hưởng lợi này sang người hưởng lợi khác. Người chuyển nhượng ký tên vào mặt sau tờ vận đơn (gọi là ký hậu) và trao vận đơn cho người được chuyển nhượng (người hưởng lợi). Về mặt pháp lý, hành vi ký hậu của người ký tên trên vận đơn là thừa nhận việc từ bỏ quyền sở hữu của mình về hàng hoá ghi trên vận đơn cho người khác hưởng. Hành vi ký hậu mang tính chất trừu tượng và vô điều kiện, nghĩa là người ký hậu vận đơn không phải nêu ra lý do phải chuyển nhượng, không phải thông báo cho những người chuyển nhượng trước đó và người chuyên chở biết về việc chuyển nhượng quyền sở hữu đối với hàng hóa ghi trên vận đơn; đồng thời, người ký hậu không được nêu ra bất cứ điều kiện nào kèm theo khi ký hậu vận đơn. Mặt khác, hành vi ký hậu trên vận đơn là sự cam kết chấm dứt quyền sở hữu hàng hóa ghi trên vận đơn của người ký hậu, đồng thời xác nhận trách nhiệm của những người ký hậu trước đó đối với việc giao hàng ghi trên vận đơn cho người cầm vận đơn.
Các loại ký hậu vận đơn bao gồm:
Thứ nhất, ký hậu đích danh: Người chuyển nhượng ký tên vào mặt sau vận đơn và ghi rõ tên (và địa chỉ nếu cần) của người hưởng lợi từ vận đơn. Như vậy, sau khi ký hậu, vận đơn trở thành vận đơn đích danh. Đã là vận đơn đích danh thì chỉ có người hưởng lợi có tên trên vận đơn mới có quyền sở hữu hàng hóa và được nhận hàng khi hàng tới cảng đích.
Thứ hai, ký hậu theo lệnh của một người đích danh: Người chuyển nhượng ký tên vào mặt sau vận đơn và ghi câu “giao hàng theo lệnh của…(một người đích danh)….”.
Ví dụ, nếu ghi giao hàng theo lệnh của Mr. Dox Cook, thì chỉ Mr. Dox Cook mới là người có quyền sở hữu vận đơn nhưng chưa chắc đã là người hưởng lợi cuối cùng hàng hóa ghi trên vận đơn đó. Mr. Dox Cook có quyền ra lệnh giao hàng cho người khác bằng cách ký hậu. Người được Mr. Dox Cook ký hậu chuyển nhượng lúc này lại là người hưởng lợi vận đơn. Quá trình ký hậu lại có thể tiếp tục xảy ra như trên cho đến người hưởng lợi cuối cùng. Nếu Mr. Dox Cook không muốn chuyển nhượng hàng hoá cho ai mà muốn mình là người nhận hàng, thì chỉ việc ký hậu và ghi câu “Deliver to myself”.
Thứ ba, ký hậu theo lệnh để trống hay theo lệnh của người cầm: Người chuyển nhượng ký tên vào mặt sau vận đơn và ghi câu “giao hàng theo lệnh của…” hay “giao hàng theo lệnh của người cầm vận đơn”.
Vì là theo lệnh, nhưng không nói rõ là theo lệnh của ai hay theo lệnh của người cầm vận đơn, do đó bất kỳ người nào có vận đơn trong tay đều là người sở hữu vận đơn hợp pháp, anh ta có quyền chuyển nhượng vận đơn cho người khác bằng cách trao tay hoặc nếu muốn mình là người nhận hàng thì ký hậu và ghi tên mình vào mặt sau vận đơn. Chính vì vậy, ký hậu để trống và ký hậu theo lệnh của người cầm được gọi là ký hậu vô danh, nghĩa là bất kỳ ai cầm vận đơn cũng có quyền yêu cầu người chuyên chở giao hàng cho mình.
Thứ tư, ký hậu truy đòi và miễn truy đòi: Nếu không có thể hiện khác, những người ký hậu vận đơn phải có trách nhiệm về việc giao hàng cho người cầm vận đơn cuối cùng. Tuy nhiên, để không bị ràng buộc trách nhiệm với những người cầm vận đơn sau này, khi ký hậu, người chuyển nhượng phải ghi thêm câu “miễn truy đòi” bên cạnh chữ ký của mình.
Nếu sau này có tranh chấp kiện tụng liên quan đến vận đơn, thì những người có ghi câu “miễn truy đòi” được miễn trách. Tuy nhiên, người chủ hàng thì không, cho dù anh ta có ghi câu “miễn truy đòi” khi ký hậu vận đơn.
Tất cả những người ký hậu mà không ghi thêm câu “miễn truy đòi” đều phải có trách nhiệm về việc giao hàng cho người cầm vận đơn. Về trật tự, người ký hậu trước phải có trách nhiệm với người ký hậu sau, tuy nhiên, người cầm vận đơn có thể buộc trách nhiệm cho bất cứ người nào ký hậu trước đó mà không ghi câu “miễn truy đòi”.
3. Vận đơn vô danh
Vận đơn vô danh là vận đơn không ghi tên người nhận hàng đích danh và cũng không ghi giao hàng theo lệch đích danh của ai. Như vậy, tất cả các vận đơn thuộc loại ký hậu để trống, ký hậu theo lệnh để trống, ký hậu cho người cầm đều thuộc loại vận đơn vô danh. Vận đơn vô danh được chuyển nhượng đơn giản bằng cách trao tay, ai cầm vận đơn trong tay người đó là chủ sở hữu vận đơn và có quyền yêu cầu người chuyên chở giao hàng cho mình.
Cần chú ý là, vận đơn vô danh có thể chuyển thành vận đơn đích danh hay vận đơn theo lệnh bằng thủ tục ký hậu. Ngoài ra, nếu một vận đơn mà trong ô Consignee không ghi tên người nhận hàng hoặc ghi giao hàng theo lệnh để trống, thì phải hiểu là giao hàng theo lệnh của người gửi hàng, do đó không được xem loại vận đơn này là vận đơn vô danh.
