Tài sản sinh học là một khái niệm chuyên sâu trong kế toán và tài chính, đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và nuôi trồng thủy hải sản. Việc hiểu rõ về định nghĩa, phân loại và nguyên tắc ghi nhận tài sản sinh học không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ chuẩn mực kế toán mà còn cung cấp cái nhìn chính xác về giá trị thực của các loại tài sản này.
1. Tài sản sinh học là gì?
Tài sản sinh học (Biological Assets) là các động vật và thực vật sống mà doanh nghiệp nắm giữ để sử dụng trong quá trình sản xuất hoặc cung cấp sản phẩm nông nghiệp.
Theo Chuẩn mực Kế toán Quốc tế (IAS) 41 – Nông nghiệp và Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS) 05 – Bất động sản đầu tư (trong một số trường hợp liên quan), định nghĩa này tập trung vào các đặc điểm sau:
- Động vật/Thực vật Sống: Yếu tố bắt buộc để được coi là tài sản sinh học.
- Có Khả năng Chịu sự Thay đổi Sinh học: Tài sản này có thể tăng trưởng, thoái hóa, sinh sản và tạo ra sản phẩm nông nghiệp.
- Doanh nghiệp Kiểm soát/Nắm giữ: Tài sản được kiểm soát bởi doanh nghiệp do các giao dịch trong quá khứ.
Ví dụ: Một đàn bò sữa được nuôi để lấy sữa là tài sản sinh học. Một rừng cây bạch đàn được trồng để khai thác gỗ cũng là tài sản sinh học.
2. Phân loại Tài sản sinh học quan trọng
Tài sản sinh học được phân loại thành hai nhóm chính, dựa trên mục đích sử dụng và thời gian khai thác:
2.1. Tài sản sinh học dài hạn
Là các động vật và thực vật được sử dụng cho mục đích sản xuất sản phẩm nông nghiệp hoặc các tài sản sinh học khác trong nhiều chu kỳ sản xuất (thường là trên 1 năm). Nhóm này được hạch toán tương tự như Tài sản cố định:
| Loại tài sản | Đặc điểm | Ví dụ |
|---|---|---|
| Tài sản sinh học đang trong giai đoạn khai thác | Đã trưởng thành và có thể thu hoạch sản phẩm | Cây ăn quả đang cho trái, đàn bò sữa đang cho sữa, cây cao su đang cạo mủ. |
| Tài sản sinh học chưa đến giai đoạn khai thác | Đang trong giai đoạn nuôi trồng, chưa thể thu hoạch sản phẩm | Bò cái tơ đang nuôi, cây trồng chưa đến kỳ thu hoạch đầu tiên (vườn ươm). |
2.2. Tài sản sinh học ngắn hạn
Là các động vật và thực vật được thu hoạch hoặc bán trong một chu kỳ sản xuất (thường là trong vòng 1 năm). Nhóm này được hạch toán tương tự như Hàng tồn kho.
Ví dụ: Cây trồng ngắn ngày (lúa, rau màu), vật nuôi lấy thịt (lợn thịt, gà thịt), thủy hải sản nuôi trồng (tôm, cá).
3. Nguyên tắc ghi nhận ban đầu
Khi nào doanh nghiệp được phép ghi nhận một con vật hoặc cây trồng vào sổ sách kế toán là tài sản sinh học?
Tài sản sinh học chỉ được ghi nhận khi đáp ứng đồng thời 3 điều kiện sau:
- Chắc chắn thu được lợi ích kinh tế trong tương lai từ tài sản đó.
- Xác định được giá trị hợp lý (Fair Value) hoặc giá trị ban đầu (nguyên giá) một cách đáng tin cậy.
- Doanh nghiệp kiểm soát tài sản do kết quả của các giao dịch trong quá khứ.
Thông thường, tài sản sinh học được ghi nhận theo Giá trị hợp lý tại thời điểm ghi nhận ban đầu và tại mỗi ngày kết thúc kỳ kế toán.
- Giá trị Hợp lý: Là giá mà tài sản có thể trao đổi giữa các bên có hiểu biết, sẵn sàng giao dịch trong một giao dịch độc lập.
- Lưu ý: Nếu không xác định được giá trị hợp lý một cách đáng tin cậy, tài sản sinh học sẽ được ghi nhận theo Nguyên giá (chi phí) của nó.
4. Tài Sản sinh học và sản phẩm nông nghiệp
Cần phân biệt rõ hai khái niệm này:
| Khái niệm | Định nghĩa | Ví dụ |
|---|---|---|
| Tài sản sinh học | Động vật/thực vật sống được sử dụng để sản xuất | Cây bông, Cừu, Cây táo, Nho. |
| Sản phẩm nông nghiệp | Sản phẩm thu hoạch được từ tài sản sinh học | Bông, Lông cừu, Táo, Rượu vang (từ Nho). |
Quy tắc chuyển đổi: Sản phẩm thu hoạch từ tài sản sinh học sẽ được ghi nhận là Hàng tồn kho (tại giá trị hợp lý tại thời điểm thu hoạch) chứ không còn là tài sản sinh học nữa.
5. Câu hỏi thường gặp về tài sản sinh học
Tài sản sinh học có được khấu hao không?
Có, nhưng chỉ áp dụng cho Tài sản sinh học dài hạn (những tài sản được sử dụng trong nhiều chu kỳ sản xuất). Tài sản này sẽ được khấu hao theo thời gian sử dụng hữu ích, tương tự như tài sản cố định, vì chúng có thể bị hao mòn hoặc lỗi thời (ví dụ: một con bò sữa già đi và năng suất giảm).
Sự thay đổi giá trị của tài sản sinh học được hạch toán như thế nào?
Lãi hoặc lỗ phát sinh từ sự thay đổi giá trị hợp lý của tài sản sinh học (tăng trưởng, sinh sản) được ghi nhận vào Kết quả hoạt động kinh doanh (Doanh thu hoặc Chi phí) trong kỳ mà nó phát sinh.
Đất dùng để trồng cây lâu năm có phải là tài sản sinh học không?
Không. Đất đai là Bất động sản, không phải là động vật hay thực vật sống. Đất dùng để trồng cây lâu năm sẽ được hạch toán là Tài sản cố định hoặc Bất động sản đầu tư (tùy thuộc vào mục đích). Chỉ có bản thân cây trồng mới là tài sản sinh học.
Cây cảnh, cây xanh trong văn phòng có phải là tài sản sinh học không?
Không. Tài sản sinh học là những thứ được sử dụng để tạo ra sản phẩm nông nghiệp. Cây cảnh, cây xanh trang trí văn phòng không được nuôi trồng/trồng trọt với mục đích thu hoạch hoặc sản xuất, do đó chúng được hạch toán là Tài sản cố định hoặc Công cụ, dụng cụ của doanh nghiệp.
