1. Cơ sở pháp lý
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn hoạt động điều tra vụ án, yêu cầu cải cách tư pháp và yêu cầu bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã quy định nguyên tắc tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra tại Điều 19. Nhiệm vụ trong giai đoạn điều tra khá nặng nề; ở giai đoạn này, cơ quan có thẩm quyền điều tra phải tiến hành điều tra làm rõ tất cả mọi tình tiết liên quan đến vụ án làm cơ sở cho việc truy tố và xét xử vụ án, đồng thời phải xác định nguyên nhân, điều kiện phạm tội và kiến nghị các biện pháp khắc phục, phòng ngừa đối với cá nhân, cơ quan, tổ chức hữu quan. Tuy nhiên, việc thực hiện các nhiệm vụ điều tra không thể tiến hành một cách tùy tiện, vượt quá khuôn khổ, phạm vi quy định của pháp luật, nhất là trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế của tố tụng hình sự. Vì vậy, việc tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra là đòi hỏi tất yếu, bảo đảm cho hoạt động điều tra khách quan, toàn diện, khắc phục được tình trạng lạm dụng, vi phạm gây ra hậu quả tiêu cực trong quá trình điều tra giải quyết vụ án.
Nguyên tắc tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra là cơ sở, tạo điều kiện để hoạt động điều tra diễn ra được khách quan, toàn diện, không thiên vị, góp phần quan trọng để vụ án được giải quyết công bằng, đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Đồng thời, nguyên tắc này còn có ý nghĩa bảo đảm pháp chế, bảo đảm công lý, bảo vệ quyền con người; bảo đảm thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra được khôi phục.
2. Nội dung của nguyên tắc
– Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải tuân thủ pháp luật khi tiến hành hoạt động điều tra theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.
Tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra được xem là sự cụ thể hóa của nguyên tắc bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tố tụng hình sự ở một lĩnh vực của hoạt động tố tụng hình sự. Nguyên tắc tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra đòi hỏi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong Cơ quan điều tra phải nghiêm chỉnh tuần thủ các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự vê’ thủ tục, trình tự giải quyết vụ án; tuân thủ căn cứ, thẩm quyền, thủ tục, thời hạn khi áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế khác của Luật tố tụng hình sự…
– Mọi hoạt động điều tra phải tôn trọng sự thật, tiến hành khách quan, toàn diện và đầy đủ; phát hiện nhanh chóng, chính xác mọi hành vi phạm tội, làm rõ chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội, tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, nguyên nhân, điều kiện phạm tội và những tình tiết khác có ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án.
