1. Cơ sở pháp lý
Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể là một trong những nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự được quy định trong tất cả các bản Hiến pháp của nước ta và ghi nhận trong nhiều văn kiện quốc tế như: Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền năm 1948 (UDHR); Công ước quốc tế vê’ các quyền dân sự và chính trị năm 1966 (ICCPR); Công ước chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục con người năm 1984 (CAT)… Đáp ứng đòi hỏi: “phải có các biện pháp hữu hiệu để phòng chống tra tấn ở bất cứ lãnh thổ nào dưới thẩm quyền pháp lý của mình” và “tra tấn được coi là một tội phạm hình sự”, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã có những quy định phù hợp. Theo đó, Điều 373 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định: “Người nào trong hoạt động tố tụng, thi hành án hoặc thi hành các biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng… mà dùng nhục hình hoặc đối xử tàn bạo, hạ nhục nhấn phẩm của người khác dưới bất kỳ hình thức nào thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm”.
2. Nội dung của nguyên tắc
Kế thừa quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 và những văn bản pháp luật tố tụng hình sự khác ở nước ta, phù hợp với các tiêu chí quốc tế về quyền con người của pháp luật quốc tế, Điều 10 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định nguyên tắc bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể với nội dung sau:
– Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể. Không ai bị bắt nếu không có quyết định của Tòa án, quyết định hoặc phê chuẩn của Viện kiểm sát, trừ trường hợp phạm tội quả tang.
– Việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, việc bắt, tạm giữ, tạm giam người phải theo quy định của Bộ luật Tổ tụng hình sự.
– Nghiêm cấm tra tấn, bức cung, dùng nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, tính mạng, sức khỏe của con người.
Quy định này đòi hỏi cơ quan và người có thẩm quyền tiến hành tố tụng khi áp dụng biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự phải tuân thủ quy định của pháp luật. Chỉ có Tòa án hoặc Viện kiểm sát mới có thẩm quyền quyết định hoặc phê chuẩn lệnh bắt. Thủ trưởng Cơ quan điều tra, cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ra lệnh thì lệnh này phải được Viện kiểm sát phê chuẩn trước khi thi hành. Đồng thời quy định này góp phần vào việc ngăn ngừa những trường hợp bắt, giam, giữ người trái pháp luật, đe dọa sự bất khả xâm phạm vê’ thân thể của con người.
So với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 khẳng định quyền bất khả xâm phạm thân thể trong mọi hoạt động tố tụng giải quyết vụ án hình sự, thể hiện tinh thần tôn trọng, bảo vệ quyền con người của Hiến pháp năm 2013. Quyền sống, quyền an toàn và tự do thân thể là những nội dung mang tính chất bao trùm, bắt buộc, làm định hướng cho mọi hoạt động tố tụng hình sự. Khi tiến hành tố tụng, các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng và mọi chủ thể khác tham gia vào hoạt động tố tụng hình sự đều phải có trách nhiệm tôn trọng, bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể của người tham gia tố tụng, đặc biệt là đối với người bị cáo buộc phạm tội.
