Các trường hợp áp dụng pháp luật nước ngoài

Việc áp dụng pháp luật nước ngoài là một điều tất yếu trong khi giải quyết các vụ việc của tư pháp quốc tế, song việc áp dụng pháp luật nước ngoài cũng chỉ được thực hiện trong các trường hợp nhất định, và trong các trường hợp đó thì việc áp dụng pháp luật nước ngoài là nghĩa vụ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, của đương sự, chứ không phải là “nên” áp dụng hay biết thì áp dụng không biết thì không áp dụng. Các trường hợp phải áp dụng pháp luật nước ngoài là:

1. Khi quy phạm xung đột thông thường dẫn chiếu đến luật nước ngoài

Như trên đã trình bày, quy phạm xung đột là quy phạm dẫn chiếu luật hoặc quy phạm chọn luật áp dụng, chính vì vậy khi quy phạm xung đột dẫn chiếu đến thì luật nước ngoài phải được áp dụng. Có như vậy thì hiệu lực của quy phạm mới được tôn trọng và pháp luật mới được thực thi theo đúng quy định, bởi quy phạm xung đột thông thường là các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành ra.

Luật nước ngoài khi được quy phạm xung đột thông thường dẫn chiếu đến cần được hiểu là toàn bộ hệ thống pháp luật nước ngoài bao gồm cả các quy phạm thực chất lẫn các quy phạm xung đột. Nên khi quy phạm xung đột thông thường dẫn chiếu đến luật nước ngoài sẽ có thể dẫn đến hiện tượng dẫn chiếu ngược và dẫn chiếu đến pháp luật nước thứ ba như sẽ được đề cập ở mục 4 dưới đây.

2. Khi quy phạm xung đột thống nhất dẫn chiếu đến luật nước ngoài

Giống như quy phạm xung đột thông thường, quy phạm xung đột thống nhất dẫn chiếu đến luật nước ngoài thì phải áp dụng pháp luật nước ngoài, bởi quy phạm xung đột thống nhất tuy không do nhà nước xây dựng nên nhưng do nhà nước thỏa thuận xây dựng nên cùng với một hoặc nhiều nước khác (xây dựng điều ước quốc tế song phương hoặc điều ước quốc tế đa phương) hoặc do nhà nước chấp thuận tham gia (gia nhập điều ước quốc tế đa phương). Tuy nhiên, ở đây có một sự khác biệt nhỏ nhưng hết sức quan trọng giữa sự dẫn chiếu của quy phạm xung đột thông thường và quy phạm xung đột thống nhất, đó là luật nước nào được quy phạm xung đột thống nhất dẫn chiếu thì chỉ có nghĩa là phần luật thực định của pháp luật nước đó chứ không phải là toàn bộ hệ thống pháp luật của nước đó bao gồm cả quy phạm xung đột như khi quy phạm xung đột thông thường dẫn chiếu đến. Vì vậy, đối với quy phạm xung đột thống nhất khi dẫn chiếu luật không xảy ra hiện tượng dẫn chiếu ngược và dẫn chiếu đến pháp luật nước thứ ba.

3. Khi các bên thỏa thuận áp dụng pháp luật nước ngoài

Đây là trường hợp luật áp dụng do các bên thỏa thuận lựa chọn, là trường hợp mà luật nước ngoài được áp dụng không do các quy phạm luật dẫn chiếu. Song, nói như vậy không có nghĩa là “tùy tiện” mà việc chọn luật của các bên cũng phải dựa trên căn cứ pháp luật hay nói cách khác là sự lựa chọn đó của các bên phải được pháp luật cho phép, nếu pháp luật không cho phép chọn thì dù có chọn luật thì sự lựa chọn ấy cũng không có giá trị pháp lí. Việc cho phép các bên chọn luật áp dụng có thể được thể hiện trong điều ước quốc tế hoặc trong pháp luật quốc gia. Ở đây để tôn trọng sự thỏa thuận của các bên, luật nước ngoài được áp dụng cũng chỉ là phần luật thực định giống như khi quy phạm xung đột thống nhất dẫn chiếu và trường hợp này cũng không có dẫn chiếu ngược.

Trong trường hợp quy phạm xung đột trong điều ước quốc tế và quy phạm xung đột trong luật Việt Nam cùng điều chỉnh một quan hệ hoặc một nhóm quan hệ nhất định, đặc biệt khi giữa các quy phạm xung đột này có sự khác biệt thì ưu tiên áp dụng quy phạm trong điều ước quốc tế.

4. Khi cơ quan có thẩm quyền xác định luật nước ngoài là hệ thống pháp luật có mối liên hệ gắn bó nhất

Thông thường, việc xác định luật áp dụng để điều chỉnh quan hệ tư pháp quốc tế sẽ do các quy phạm xung đột quy định, hoặc do các đương sự thoả thuận lựa chọn khi được phép. Tuy nhiên, nếu các trường hợp trên đã được xem xét mà vẫn không xác định được luật áp dụng thì một giải pháp nữa đã được quy định để khắc phục tình trạng này, đó là luật áp dụng sẽ là pháp luật của nước có mối liên hệ gắn bó nhất theo xác định của cơ quan có thẩm quyền giải quyết vụ việc. Nếu pháp luật có mối liên hệ gắn bó nhất với quan hệ là pháp luật nước ngoài thì pháp luật nước ngoài đó sẽ được áp dụng. Đây là một quy định mới đảm bảo sẽ luôn xác định được pháp luật áp dụng để giải quyết vụ việc.