Tội gián điệp là hành vi của người nước ngoài, người không có quốc tịch hoạt động tình báo, phá hoại hoặc gây cơ sở để hoạt động tình báo, phá hoại chống nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; là hành vi của công dân Việt Nam gây cơ sở để hoạt động tình báo, phá hoại theo sự chỉ đạo của nước ngoài; hoạt động thám báo, chỉ điểm, chứa chấp, dẫn đường hoặc thực hiện các hành v i khác giúp người nước ngoài hoạt động tình báo, phá hoại; cung cấp hoặc thu thập nhàm cung cấp bí mật nhà nước cho nước ngoài; thu thập, cung cấp những tin tức, tài liệu khác để nước ngoài sử dụng chống lại nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
1. Căn cứ pháp lý
Tội gián điệp được quy định tại Điều 110 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 110. Tội gián điệp
1. Người nào có một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình:
a) Hoạt động tình báo, phá hoại hoặc gây cơ sở để hoạt động tình báo, phá hoại chống nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
b) Gây cơ sở để hoạt động tình báo, phá hoại theo sự chỉ đạo của nước ngoài; hoạt động thám báo, chỉ điểm, chứa chấp, dẫn đường hoặc thực hiện hành vi khác giúp người nước ngoài hoạt động tình báo, phá hoại;
c) Cung cấp hoặc thu thập nhằm cung cấp bí mật Nhà nước cho nước ngoài; thu thập, cung cấp tin tức, tài liệu khác nhằm mục đích để nước ngoài sử dụng chống nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
2. Phạm tội trong trường hợp ít nghiêm trọng, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 15 năm.
3. Người chuẩn bị phạm tội này, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
4. Người đã nhận làm gián điệp, nhưng không thực hiện nhiệm vụ được giao và tự thú, thành khẩn khai báo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền, thì được miễn trách nhiệm hình sự về tội này.
2. Cấu thành tội phạm của tội gián điệp
2.1. Khách thể của tội phạm
Đặc điểm nổi bật trong hành vi phạm tội gián điệp là hoạt động tình báo, phá hoại theo sự chỉ đạo của nước ngoài nhằm gây thiệt hại cho nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Vì vậy, khách thể của tội gián điệp là an ninh đối ngoại của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. An ninh đổi ngoại được hiểu là độc lập của quốc gia, sự bất khả xâm phạm lãnh thổ và sức mạnh quốc phòng. Hành vi phạm tội gián điệp nếu được thực hiện sẽ làm ảnh hưởng đến độc lập của quốc gia, sự bất khả xâm phạm lãnh thổ và khả năng phòng thủ của đất nước.
2.2. Mặt khách quan của tội phạm
Hành vi khách quan của tội gián điệp thể hiện như sau:
– Hoạt động tình báo, phá hoại hoặc gây cơ sở để hoạt động tình báo, phá hoại chống nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Đây là loại hành vi do người nước ngoài và người không có quốc tịch thực hiện. Những người này có thể là nhân viên tình báo nước ngoài hoặc không phải là nhân viên tình báo nước ngoài, nhưng được cơ quan tình báo nước ngoài tuyển mộ, giao nhiệm vụ vào Việt Nam hoạt động tình báo, phá hoại hoặc gây cơ sở để tiến hành các hoạt động đó.
Họ vào nước ta bằng con đường hợp pháp hoặc bất hợp pháp, núp dưới các danh nghĩa khác nhau như nhân viên ngoại giao, thương nhân, phóng viên, nhà báo, khách du lịch, nhân viên các tổ chức phi chính phủ…
Hoạt động tình báo được hiểu là việc tiến hành thu thập những tin tức, tài liệu thuộc bí mật nhà nước hoặc những tin tức, tài liệu không thuộc bí mật nhà nước, nhưng có thể sử dụng để chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Để tiến hành hoạt động tình báo, người phạm tội gián điệp có thể sử dụng phương thức công khai, bí mật, các thủ đoạn như dụ dỗ, mua chuộc, moi tin, quay phim, chụp ảnh, phỏng vấn… Ngoài hoạt động tình báo, hoạt động phá hoại cũng là loại hành vi mang tính phổ biến của người phạm tội gián điệp. Hoạt động phá hoại có thể được thực hiện dưới các hình thức như phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, phá hoại việc thực hiện các chính sách kinh tế – xã hội, phá hoại việc thực hiện chính sách đoàn kết, phá hoại tư tưởng…
Người nước ngoài có thể tự mình tiến hành hoạt động tình báo, phá hoại, cũng có thể thông qua người khác để hoạt động tình báo, phá hoại bằng cách gây cơ sở, giao nhiệm vụ cho họ tiến hành các hoạt động tình báo, phá hoại.
Ví dụ: Cammili, sỹ quan tình báo nước p đã tuyển dụng Ng.C.Ch, Ng. V.Đ, Ng.Đ.Nh… vào mạng lưới gián điệp; Ch, Đ, Nh đã thu thập tin tức về bổ phòng quân sự, kho tàng, giao thông của ta và chuyển giao cho Cammili.
Đối với loại hành vi này, tội phạm được coi là hoàn thành khi người phạm tội nhận nhiệm vụ của cơ quan tình báo nước ngoài, xâm nhập vào Việt Nam, không kể họ đã tiến hành hoạt động tình báo, phá hoại hay chưa.
– Gây cơ sở để hoạt động tình báo, phá hoại theo sự chỉ đạo của nước ngoài; hoạt động thám báo, chi điểm, chứa chấp, dẫn đường hoặc thực hiện các hành vi khác giúp người nước ngoài hoạt động tình báo, phá hoại.
Loại hành vi này do người Việt Nam thực hiện có sự chi đạo, giao nhiệm vụ của nước ngoài. Gây cơ sở để hoạt động tình báo, phá hoại theo sự chỉ đạo của nước ngoài là hành vi của người Việt Nam được nước ngoài giao nhiệm vụ gây cơ sở để thu thập tin tức tình báo hoặc để tiến hành hoạt động phá hoại. Hoạt động thám báo là những hành vi vừa mang tính chất thu thập tin tức, tình hình quân sự vừa mang tính chất biệt kích vũ trang, xâm nhập vào nội địa phục kích, tập kích bắt cóc, bắn giết cán bộ, bộ đội, phá hoại trên một địa bàn nhất định. Công dân Việt Nam thực hiện các hành vi chứa chấp, dẫn đường, chi điểm hoặc thực hiện các hành vi khác giúp nước ngoài hoạt động tình báo, phá hoại cũng bị coi là phạm tội gián điệp. Biểu hiện cụ thể của các hành vi này có thể là che chở, nuôi dưỡng, dẫn đường, mua sắm, vận chuyển phương tiện, giúp người nước ngoài hoạt động tình báo, phá hoại. Đây là loại hành vi giúp sức về tinh thần hay vật chất cho người nước ngoài hoạt động tình báo, phá hoại.
Loại hình hành vi này của tội gián điệp được coi là hoàn thành từ khi công dân Việt Nam nhận nhiệm vụ của nước ngoài, không kể đã gây được cơ sở (đưa hoặc đã thực hiện việc chỉ điểm, chứa chấp, dẫn đường giúp người nước ngoài hoạt động tình báo, phá hoại hay chưa.
– Cung cấp hoặc thu thập nhằm cung cấp bí mật nhà nước cho nước ngoài, thu thập cung cấp tin tức, tài liệu khác nhằm mục đích để nước ngoài sử dụng chống nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Đây cũng là loại hành vi do người Việt Nam thực hiện, nhưng không có sự chi đạo, giao nhiệm vụ của nước ngoài từ trước. Cung cấp bí mật nhà nước cho nước ngoài là hành vi của người đang nắm giữ bí mật nhà nước do cương vị được giao hoặc do bắt được, nhặt được, thậm chí đánh cắp được, chuyển giao bí mật đó cho nước ngoài. Thu thập nhằm cung cấp bí mật nhà nước cho nước ngoài là hành vi của người chưa nắm giữ bí mật nhà nước, nhưng có ý thức thu thập nhàm cung cấp cho nước ngoài.
Ngoài ra, việc thu thập, cung cấp những tài liệu khác tuy không thuộc bí mật nhà nước vào mục đích để nước ngoài sử dụng chống nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam cũng bị coi phạm tội gián điệp. Những tài liệu không thuộc bí mật nhà nước có thể là bất kỳ tài liệu, tin tức nào về tình hình chính trị, kinh tế – xã hội của đất nước. Hành vi này chỉ bị coi phạm tội gián điệp, nếu người thu thập, cung cấp tài liệu không thuộc bí mật nhà nước cho nước ngoài với ý thức mong muốn nước ngoài sử dụng chống Việt Nam.
Đối với hành vi cung cấp bí mật nhà nước cho nước ngoài và hành vi cung cấp tài liệu khác nhằm mục đích để nước ngoài sử dụng chống nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tội phạm hoàn thành, khi người phạm tội thực hiện hành vi cung cấp, không kể nước ngoài đã nhận được tài liệu chưa hoặc đã sử dụng tài liệu đó gây thiệt hại cho Việt Nam hay chưa. Đối với hành vi thu thập nhằm cung cấp bí mật nhà nước cho nước ngoài, tội phạm hoàn thành ngay từ khi người phạm tội có hành vi thu thập bí mật nhà nước. Tóm lại, tội gián điệp là tội phạm có cấu thành tội phạm hình thức, cho nên tội phạm được coi là hoàn thành khi người phạm tội nhận làm gián điệp, tức là nhận thực hiện một trong các hành vi kể trên hoặc kể từ khi xâm nhập lãnh thổ Việt Nam, dù chưa có hoạt động cụ thể gì.
2.3. Mặt chủ quan của tội phạm
Lỗi của người phạm tội là cố ý trực tiếp. Mục đích là chống chính quyền nhân dân.
Đây là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm này. Động cơ phạm tội rất đa dạng như hận thù giai cấp, vụ lợi… nhưng không có ý nghĩa định tội, mà chi có ý nghĩa khi quyết định hình phạt.
2.4. Chủ thể của tội phạm
Chủ thể của tội gián điệp có thể là người nước ngoài hoặc người không có quốc tịch nếu họ thực hiện hành vi quy định tại điểm a khoản 1 Điều 110 Bộ luật Hình sự. Chủ thể của tội gián điệp có thể là công dân Việt Nam nếu họ thực hiện hành vi được quy định tại các điểm b và c khoản 1 Điều 110 Bộ luật Hình sự.
3. Hình phạt
Hình phạt quy định đối với người phạm tội gián điệp rất nghiêm khắc:
– Người phạm tội bị phạt tù từ mười hai năm đến hai mươi năm, tù chung thân hoặc tử hình .
– Phạm tội trong trường hợp ít nghiêm trọng thì bị phạt tù từ năm năm đến mười lăm năm. Đây là trường hợp người phạm tội gián điệp bị ép buộc, bị lừa dối mà chưa gây thiệt hại lớn hoặc có những hành động làm giảm bớt tác hại của tội phạm.
– Người đã nhận làm gián điệp nhưng lại không thực hiện nhiệm vụ được giao và tự thú, thành khẩn khai báo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền thì được miễn trách nhiệm hình sự. Quy định này xuất phát từ đặc thù của cuộc đấu tranh phòng, chống tội gián điệp và nhận góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này.
Đây hoàn toàn không phải là trường hợp tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội, vì tội gián điệp hoàn thành từ thời điểm người phạm tội nhận làm gián điệp cho cơ quan tình báo nước ngoài. Điều này thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta đối với người lầm đường, lạc lối, nhưng đã ăn năn hối cải.
Ngoài hình phạt chính, người phạm tội gián điệp còn, có thể bị áp dụng một hoặc một số hình phạt bổ sung
