1. Quyền ưu đãi và miễn trừ ngoại giao
1.1. Khái niệm
Quyền ưu đãi và miễn trừ ngoại giao là những quyền ưu đãi và miễn trừ đặc biệt mà nước tiếp nhận, phù hợp với luật quốc tế, dành cho cơ quan đại diện ngoại giao và thành viên của cơ quan này, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện có hiệu quả chức năng, nhiệm vụ ngoại giao của các cơ quan đó.
Về bản chất, các quyền ưu đãi và miễn trừ ngoại giao không nhằm dành riêng và tạo ra lợi thế riêng cho cá nhân trong hoạt động ngoại giao mà chính là những quyền mà các quốc gia dành cho nhau, để bảo đảm việc thực hiện có hiệu quả chức năng của cơ quan đại diện ngoại giao, đại diện cho một nhà nước ở nước ngoài. Nói cách khác, được hưởng quy chế pháp lý đặc biệt để có sự độc lập với thẩm quyền tài phán của nước sở tại Tới bảo đảm cho thực hiện đầy đủ chức năng của các cơ quan đại diện ngoại giao ở nước ngoài.
1.2. Quyền ưu đãi và miễn trừ dành cho cơ quan đại diện ngoại giao
1.2.1. Quyền bất khả xâm phạm về trụ sở
Trụ sở của cơ quan đại diện ngoại giao là bất khả xâm phạm. Viên chức của nước sở tại không được quyền vào đó nếu không có sự đồng ý của người đứng đầu cơ quan đại diện ngoại giao. Nước nhận đại diện có nghĩa vụ áp dụng mọi biện pháp thích hợp để nhà cửa của cơ quan đại diện không bị xâm phạm.
Trụ sở của cơ quan đại diện ngoại giao, tài sản trong trụ sở, kể cả phương tiện giao thông của cơ quan này không thể bị khám xét, trưng dụng, tịch biển hoặc áp dụng biện pháp đảm bảo thi hành án. Tuy nhiên, quyền bất khả xâm phạm về trụ sở không cho phép cơ quan đại diện ngoại giao sử dụng trụ sở của mình để che chở cho những tội phạm đang bị chính quyền nước tiếp nhận truy nã.
1.2.2. Quyền bất khả xâm phạm về Hồ sơ lưu trữ và tài liệu
Hồ sơ lưu trữ và tài liệu của cơ quan đại diện ngoại giao là bất khả xâm phạm, bất kể địa điểm và thời gian. Quy định này được áp dụng ngay cả khi quan hệ ngoại giao giữa hai nước bị cắt đứt.
1.2.3. Quyền miễn thuế và lệ phí
Cơ quan đại diện ngoại giao được miễn các loại thuế và lệ phí đối với trụ sở của mình, trừ các khoản phải trả cho dịch vụ cụ thể; được miễn thuế và lệ phí hải quan đối với đồ đạc phục vụ cho việc sử dụng chính thức của cơ quan.
Các khoản tiền mà cơ quan đại diện ngoại giao thu được từ các hoạt động chính thức của mình được miễn thuế và lệ phí.
1.2.4. Quyền tự do thông tin liên lạc
Khi quan hệ với chính phủ nước mình và với cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự khác tại bất cứ nơi nào, cơ quan đại diện ngoại giao có thể sử dụng tất cả các phương tiện liên lạc hợp pháp, kể cả giao thông viên ngoại giao và các điện tín bằng mật mã hoặc bằng số liệu.
1.2.5. Quyền bất khả xâm phạm về bưu phẩm và thư tín ngoại giao
Khi thực hiện chức năng của mình, túi ngoại giao và thư tín ngoại giao của cơ quan đại diện ngoại giao không bị mở, không bị giữ. Tuy nhiên, trong túi ngoại giao và thư tín ngoại giao chỉ được chứa đựng tài liệu ngoại giao và đồ đạc dành cho việc sử dụng chính thức. Với yêu cầu này thì tất cả bưu phẩm và thư tín ngoại giao cần phải được niêm phong, mang dấu hiệu bên ngoài dễ nhận thấy.
1.2.6. Quyển theo quốc kỳ, quốc huy
Cơ quan đại diện ngoại giao và người đứng đầu cơ quan có quyền treo quốc kỳ, quốc huy tại trụ sở của mình, kể cả nhà riêng và phương tiện đi lại của người đứng đầu cơ quan đại diện ngoại giao.
1.3. Quyền ưu đãi và miễn trừ của viên chức ngoại giao
Pháp luật quốc tế dành cho viên chức ngoại giao những quyền ưu đãi và miễn trừ đặc biệt và toàn diện nhất, giúp họ có thể thực hiện một cách hiệu quả chức năng được nhà nước mình giao cho khi công tác ở nước nhận đại tiện.
1.3.1. Quyền bất khả xâm phạm về thân thể
Viên chức ngoại giao được hưởng quyền bất khả xâm phạm về thân thể một cách tuyệt đối. Họ không thể bị bắt hoặc bị giam giữ dưới bất kỳ hình thức nào. Nước nhận đại diện phải đối xử một cách trọng thị và thực hiện những biện pháp thích hợp để ngăn chặn hành vi xâm phạm thân thể, tự do và phẩm giá của viên chức ngoại giao.
1.3.2. Quyền bất khả xâm phạm về nơi ở, tài liệu, thư tín, tài sản và phương tiện đi lại
Nơi ở của viên chức ngoại giao (bao gồm nhà riêng, căn hộ trong khu tập thể, phòng ở trong khách sạn được hưởng quyền bất khả xâm phạm theo quy chế ngoại giao. Viên chức ngoại giao được hưởng quyền bất khả xâm phạm về tài liệu và thư tín ngoại giao, tài sản và phương tiện đi lại.
1.3.3. Quyền miễn trừ xét xử về hình sự, dân sự và xử phạt vi phạm hành chính
Viên chức ngoại giao được hưởng một cách tuyệt đối quyền miễn trừ xét xử về hình sự ở nước nhận đại diện. Chỉ có chính phủ nước cử đại diện mới có quyền khước từ quyển này đối với nhà ngoại giao. Tuy nhiên, việc khước từ này cần phải được thể hiện rõ ràng bằng văn bản.
Nếu như viên chức ngoại giao được hưởng quyền miễn trừ xét xử tuyệt đối về hình sự thì quyền miễn trừ xét xử về dân sự vẫn còn có hạn chế nhất định. Họ không được hưởng quyền miễn trừ xét xử về dân sự khi tham gia với tư cách cá nhân vào các vụ tranh chấp liên quan đến:
– Bất động sản tư nhân có trên lãnh thổ nước nhận đại diện;
– Việc thừa kế;
– Hoạt động thương mại hoặc nghề nghiệp mà nhà ngoại giao tiến hành ở nước nhận đại diện, ngoài chức năng chính thức của mình.
Viên chức ngoại giao được hưởng quyền miễn trừ về xử phạt hành chính. Trong mọi trường hợp, họ không bị xử phạt do vi phạm hành chính.
Viên chức ngoại giao không bắt buộc phải làm chứng tại cơ quan hành pháp và tư pháp của nước nhận đại diện, chính quyền nước sở tại, về nguyên tắc, không được áp dụng bất kỳ biện pháp hành chính nào đối với họ.
1.3.4. Quyền được miễn thuế
Viên chức ngoại giao được miễn mọi thứ thuế và lệ phí, trừ thuế và lệ phí đối với bất động sản tư nhân có trên lãnh thổ nước nhận đại diện, thuế và lệ phí đối với những dịch vụ cụ thể.
1.3.5. Quyền ưu đãi và miễn trừ hải quan
Viên chức ngoại giao được miễn thuế và lệ phí hải quan (trừ phí lưu kho, cước vận chuyển và cước phí về những dịch vụ tương tự) đối với đồ dùng cá nhân của họ và thành viên của gia đình họ.
Hành lý cá nhân của viên chức ngoại giao được miễn kiểm tra hải quan, trừ khi có cơ sở khẳng định rằng trong hành lý chứa đựng những đồ vật không dùng vào việc công của cơ quan đại diện ngoại giao và đồ vật, không dùng cho nhu cầu của cá nhân cũng như nhu cầu của thành viên gia đình viên chức ngoại giao hoặc đồ vật mà nước nhận đại diện cấm nhập và cấm xuất.
Các thành viên của gia đình viên chức ngoại giao nếu sống chung với họ và không phải là công dân nước nhận đại diện, cũng được hưởng đầy đủ các quyền miễn trừ và ưu đãi trên đây của viên chức ngoại giao.
1.4. Quyền ưu đãi và miễn trừ của nhân viên hành chính-kỹ thuật và nhân viên phục vụ
1.4.1. Đối với nhân viên hành chính-kỹ thuật
Nhân viên hành chính-kỹ thuật và các thành viên của gia đình cùng sống chung với họ nếu không phải là công dân nước sở tại hoặc không thường trú ở nước này, về cơ bản được hưởng các quyền ưu đãi và miễn trừ như viên chức ngoại giao: Quyền bất khả xâm phạm về thân thể, nơi ở, quyền miễn trừ xét xử về hình sự, quyền được miễn thuế và lệ phí đối với thu nhập cá nhân và một số quyền ưu đãi hải quan nhất định.
Tuy nhiên, nhân viên hành chính-kỹ thuật có quyền ưu đãi và miễn trừ hẹp hơn so với viên chức ngoại giao, cụ thể là họ chỉ được hưởng quyền miễn trừ xét xử dân sự và xử phạt hành chính trong khi thi hành công vụ.
1.4.2. Đối với nhân viên phục vụ
Nhân viên phục vụ cơ quan đại diện ngoại giao nếu không phải là công dân nước sở tại hoặc không thường trú ở nước này, được hưởng các quyền miễn trừ đối với các hành vi thực hiện trong khi thừa hành công vụ của mình, được miễn trừ các thứ thuế và lệ phí về tiền công thu được từ công vụ.
2. Quyền lưu đãi và miễn trừ lãnh sự
Quyền ưu đãi và miễn trừ lãnh sự được quy định toàn diện trong Công ước Viện năm 1963, trong các hiệp định lãnh sự song phương và trong các văn bản quy phạm pháp luật quốc gia.
2.1. Quyền ưu đãi và miễn trừ dành cho cơ quan lãnh sự
2.1.1. Quyền bất khả bất khả xâm phạm về trụ sở
– Nhà đương cục nước tiếp nhận lãnh sự không được phép vào trụ sở của cơ quan lãnh sự nếu không được sự đồng ý của người đứng đầu cơ quan lãnh sự hoặc của người đứng đầu cơ quan đại diện ngoại giao nước cử lãnh sự, trừ trường hợp có hoả hoạn, thiên tai hoặc tai biến khác cần có biện pháp bảo vệ khẩn cấp. Nước tiếp nhận lãnh sự có nghĩa vụ áp dụng mọi biện pháp thích hợp để bảo vệ trụ sở của cơ quan lãnh sự trước mọi sự tấn công, xâm chiếm hoặc gây thiệt hại đồng thời ngăn ngừa mọi hành vi phá hoại sự bình yên của cơ quan lãnh sự.
– Trụ sở, đồ đạc, tài sản và phương tiện đi lại của cơ quan lãnh sự không bị trưng dụng. Tuy nhiên, trong trường hợp cần thiết vì lý do công ích xã hội hoặc an ninh, quốc phòng thì nước tiếp nhận lãnh sự có thể trưng dụng nhưng phải có biện pháp bồi thường nhanh chóng và thoả đáng.
2.1.2. Quyền bất khả xâm phạm về hồ sơ lưu trữ và tài liệu, bất kể thời gian và địa điểm
2.1.3. Quyền tự do thông tin liên lạc
Quyền tự do thông tin liên lạc của cơ quan lãnh sự với chính phủ cũng như với các cơ quan đại diện ngoại giao và cơ quan lãnh sự khác của nước mình tại bất cứ nơi nào. Cơ quan lãnh sự có thể sử dụng mọi phương tiện hợp pháp, kể cả giao thông viên lãnh sự.
Thư tín chính thức của cơ quan lãnh sự là bất khả xâm phạm. Túi lãnh sự không bị mở hoặc giữ lại, trừ trường hợp có lý do chính đáng.
2.1.4. Quyền được miễn các thứ thuế và lệ phí
Quyền được miễn các thứ thuế và lệ phí đối với trụ sở cơ qua lãnh sự cũng như nhà riêng của người đứng đầu cơ quan, trừ tiền trả cho các dịch vụ cụ thể.
2.1.5. Quyền được treo quốc kỳ, quốc huy
Quyền được treo quốc kỳ, quốc huy tại trụ sở của cơ quan lãnh sự, nhà riêng và phương tiện đi lại của người đứng đầu cơ quan lãnh sự.
Như vậy, quyền ưu đãi và miễn trừ của cơ quan lãnh sự về cơ bản giống như của cơ quan đại diện ngoại giao nhưng ở mức độ thấp hơn.
2.2. Quyền ưu đãi, miễn trừ dành cho thành viên của cơ quan lãnh sự
Quyền ưu đãi và miễn trừ của thành viên cơ quan lãnh sự phụ thuộc vào từng loại khác nhau, trong đó quyền ưu đãi và miễn trừ cao nhất thuộc về viên chức lãnh sự.
2.2.1. Quyền ưu đãi và miễn trừ của viên chức lãnh sự
– Quyến bất khả xâm phạm về thân thể, trừ hai trường hợp:
+ Phạm tội nghiệIII trọng theo quy định của pháp luật nước tiếp nhận lãnh sự và bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam theo quyết định của cơ quan tư pháp có thẩm quyền của nước này;
+ Phải thi hành một bản án hoặc quyết định của toà án đã có hiệu lực pháp luật về hình phạt tù hoặc hình phạt hạn chế quyền tự do thân thể.
– Quyển miễn trừ xét xử về hình sự, trong khi thi hành công vụ, trừ trường hợp phạm tội nghiêm trọng; được hưởng quyền miễn trừ xét xử về dân sự và xử phạt vi phạm hành chính, trừ trường hợp liên quan đến vụ kiện dân sự về một hợp đồng mà viễn chức lãnh sự ký kết với tư cách cá nhân hoặc về tai nạn giao thông xảy ra tại nước tiếp nhận lãnh sự mà do một nước thứ ba đòi bồi thường thiệt hại.
– Viên chức lãnh sự và thành viên gia đình họ được hưởng quyền miễn trừ tất cả các loại thuế và lệ phí, trừ lệ phí về các dịch vụ cụ thể.
– Viên chức lãnh sự và các thành viên của gia đình họ được hưởng quyền miễn trừ và ưu đãi hải quan đối với đồ dùng cá nhân mang vào nước tiếp nhận. Hành lý riêng của viên chức lãnh sự và của thành viên gia đình họ không bị kiểm tra hải quan, trừ trường hợp có cơ sở xác định rằng trong hành lý có chứa đồ vật không thuộc đồ dùng cá nhân của viên chức lãnh sự và thành viên gia đình họ, cũng như đồ vật mà nước tiếp nhận lãnh sự cấm xuất và cấm nhập.
2.2.2. Quyền ưu đãi và miễn trừ dành cho nhân viên lãnh sự (nhân viên hành chính-kỹ thuật)
– Nhân viên lãnh sự được hưởng quyền miễn trừ xét xử về hình sự, dân sự và xử lý vi phạm hành chính như viên chức lãnh sự.
– Nhân viên lãnh sự và thành viên gia đình họ được hưởng quyền miễn trừ đối với mọi thứ thuế và lệ phí.
– Nhân viên lãnh sự được hưởng quyền miễn thuế và lệ phí hải quan đối với đồ đạc lần đầu mang vào nước tiếp nhận.
Nhân viên phục vụ của cơ quan lãnh sự được hưởng quyển miễn thuế và lệ phí đối với tiền lương thu được trong thời gian làm việc.
Xem thêm: Quyền miễn trừ tư pháp của quốc gia theo Công ước Liên hợp quốc
