1. Cơ sở pháp lý
Vô tư trong quá trình giải quyết vụ án hình sự là điều kiện quan trọng để có một thủ tục tố tụng công bằng, khách quan, là yếu tố nền tảng để củng cố niềm tin của những người tham gia tố tụng và xã hội đối với hoạt động của cơ quan và những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, là yêu cầu không thể thiếu được của một Nhà nước pháp quyền.
Bảo đảm sự vô tư của những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng được ghi nhận là một nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự được quy định tại Điều 21 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015. Trên cơ sở quy định này, Bộ luật Tố tụng hình sự còn quy định những trường hợp phải thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, những trường hợp phải từ chối tiến hành tố tụng và những trường hợp phải thay đổi người phiên dịch, người dịch thuật, người giám định, người định giá tài sản, người chứng kiến, người làm chứng…
2. Nội dung của nguyên tắc
– Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người phiên dịch, người dịch thuật, người giám định, người định giá tài sản, người chứng kiến phải giữ được sự vô tư khi làm nhiệm vụ của minh trong mọi trường hợp. Họ phải tôn trọng sự thật, tôn trọng pháp luật, tiến hành công việc của mình với thái độ khách quan, vô tư, không được để những quan hệ, những tình cảm cá nhân chi phối vào công việc, không được có thái độ thiên vị hay định kiến đối với bất kỳ người tham gia tố tụng nào.
– Nếu có lý do xác đáng để cho rằng họ có thể không vô tư trong khi thực hiện nhiệm vụ của mình, họ sẽ không được tiến hành hoặc tham gia tố tụng, họ sẽ phải từ chối tiến hành hoặc tham gia tố tụng hoặc bị đề nghị thay đổi.
Việc bảo đảm thực hiện nguyên tắc này là điều kiện cần thiết để thực hiện một số nguyên tắc cơ bản khác của tố tụng hình sự, như các nguyên tắc bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tố tụng hình sự; bảo đảm quyền bình đẳng của mọi công dân trưóc pháp luật; xác định sự thật của vụ án; bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội; nguyên tắc Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật… Có thể nói, nguyên tắc này là đòi hỏi pháp lý chi phối mọi hoạt động của những người tiến hành tố tụng.
Để bảo đảm sự vô tư của những người có thẩm quyền tiến hành, người tham gia tố tụng thì cần có những quy định pháp luật đầy đủ, rõ ràng, thống nhất làm cơ sở cho việc thực hiện nguyên tắc này, như quy định về thay đổi người tiến hành tố tụng, người giám định, người phiên dịch… Những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người phiên dịch, người dịch thuật, người giám định, người định giá tài sản, người chứng kiến… phải nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm của mình, cần chủ động, tự giác từ chối tiến hành hoặc tham gia tố tụng nếu thuộc những trường hợp luật định.
