Nhằm thu hút đầu tư và mở rộng nguồn vốn, doanh nghiệp sẽ phát hành (chào bán) chứng khoán ra công chúng dưới những hình thức khác nhau theo quy định của pháp luật. Chào bán chứng khoán ra công chúng có thể được thực hiện dưới ba hình thức: (1) Chào bán cổ phiếu, chứng chỉ quỹ lần đầu ra công chúng; (2) Chào bán thêm cổ phiếu ra công chúng; (3) Chào bán trái phiếu ra công chúng.
1. Chào bán cổ phiếu, chứng chỉ quỹ lần đầu ra công chúng
Chào bán cổ phiếu, chứng chỉ quỹ lần đầu ra công chúng là việc chào bán được thực hiện khi một tổ chức phát hành (công ty phát hành hoặc công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán) lần đầu tiên phát hành cổ phiếu, chứng chỉ quỹ ra công chúng. Hình thức phái hành này thường được tiến hành bởi những công ty nhỏ hoặc quỹ đầu tư chứng khoán mới thành lập nhằm mục đích gọi vốn từ công chúng để huy động đủ số vốn điều lệ cho công ty. Hình thức phát hành này cũng có thể được tiến hành bởi các công ty lớn, đã và đang hoạt động, nay muốn trở thành công ty đại chúng.
Pháp Luật Chứng khoán Việt Nam cũng cho phép tiến hành chào bán cổ phiếu, chứng chí quỹ lần đầu ra công chúng trong hai tường hợp: (1) Chào bán cổ phiếu, chứng chỉ quỹ lần đầu ra công chúng để huy dộng vốn cho công ty cổ phần, quỹ đầu tư chứng khoán; (2) Chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng đế trở thành công ty đại chúng thông qua việc thay đổi cơ cấu sở hữu nhưng không làm tăng vốn điều lệ của tổ chức phát hành.
Trường hợp thứ nhất thường xảy ra đối với tổ chức phát hành là công ty cổ phần mới thành lập hoặc công ty quản lý quỹ dự định đăng ký thành lập quỹ đầu tư chứng khoán đại chúng, vì vậy, phải huy dộng đủ vốn điều lệ (đối với công ty cổ phần) hoặc mức vốn dự kiến huy động (đối với công ty quản lý quỹ). Trong trường hợp các công ty cổ phần mới thành lập, cổ đông sáng lập công ty thường đã góp đủ 20% tổng số cổ phần phổ thông được quyền chào bán, lượng vốn còn lại, công ty huy động bằng cách gọi vốn rộng rãi từ công chúng thông qua chào chán cổ phiếu lần đầu. Trong trường hợp công ty quản lý quỹ dự định thành lập quỹ đầu tư chứng khoán đại chúng, công ty quản lý quỹ phải hoàn tất việc chào bán số chứng chỉ quỹ dự kiến ra công chúng trước khi tiến hành đăng ký thành lập quỹ. Như vậy trong cả hai tình huống, việc chào bán cổ phiếu hay chứng chỉ quỹ lần đầu ra công chúng của công ty cổ phần, công ty quán lý quỹ đều giúp các công ty này huy dộng đủ vốn điều lệ của công ty, của quỹ. Nói cách khác, chào bán cổ phiếu, chứng chỉ quỹ lần đầu ra công chúng ở đây tác động trực tiếp tới số vốn điều lệ mà công ty, quỹ đầu tư chứng khoán cần huy động. Đây là điêm khác biệt căn bản so với chào bán cố phiếu lần đầu ra công chúng ở trường hựp thứ hai.
Trong trường hợp thứ hai, việc phát hành cố phiếu lần đầu ra công chúng chỉ nhằm làm cho công ty phát hành trở thành công ty dại chúng mà không làm tăng vốn điều lệ của công ty phát hành. Điéu đó có nghĩa là việc chào bán cổ phiếu này chỉ làm tăng số cổ đông của công ty cổ phần và vì vậy cũng làm thay đổi cơ cấu sở hữu cổ phiếu của công ty chứ không nhằm huy động thêm vốn cho công ty. Trong tình huống này, do số lượng cổ đông của công ty phát hành tăng lên sau đợt chào bán cổ phiêu lần đầu nhưng vốn điều lệ cúa công ty lại không tăng, vì vậy tỷ lệ sở hữu cố phần của các cổ đông hiện hữu trước và sau đợt phát hành lần đầu sẽ thay đổi theo hướng giảm; đồng thời khi đợt phát hành kết thúc, công ty có thể sẽ có thêm một số cổ đông lớn.
Xem thêm: Điều kiện chào bán chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu…) ra công chúng
2. Chào bán thêm cổ phiếu, chứng chỉ quỹ ra công chúng
Sau khi đã hoàn tất đợt chào bán cổ phiếu, chứng chỉ quỹ lần đầu ra công chúng, nếu có nhu cầu và được phép, công ty cổ phần, công ty quản lý quỹ có thể tiến hành chào bán thêm cổ phiếu, chứng chỉ quỹ ra công chúng để gọi thêm vốn. Nói cách khác, chào bán thêm cổ phiếu, chứng chỉ quỹ ra công chúng là việc công ty đại chúng, công ty quản lý quỹ thực hiện những đợt chào bán khác, được tiến hành sau đợt chào bán lần đầu cổ phiếu, chứng chỉ quỹ ra công chúng.
Pháp luật Việt Nam cho phép các công ty cổ phần, công ty quản lý quỹ và công ty dầu tư chứng khoán phát hành thêm cổ phiếu.
2.1. Công ty cổ phần chào bán thêm cổ phiếu
Công ty cổ phần được chào bán thêm cổ phiếu trong hai trường hợp:
– Chào bán thêm cổ phiếu ra công chúng hoặc chào bán quyền mua cổ phần cho cổ đông hiện hữu để tăng vốn điều lệ. Trong trường hợp này, việc gọi thêm vốn của chủ thể phát hành có thể dẫn đến những thay đổi về cơ cấu sở hữu vốn trong tổ chức phát hành. Nếu công ty cổ phần chào bán thêm cổ phiếu cho các cổ đông hiện hữu tương ứng với sô cổ phần mà họ sở hữu trong công ty, khi đó, sự thay đổi về cơ cấu sở hữu vốn trong công ty không xảy ra. Tuy nhiên, nếu công ty phát hành chào bán thêm cổ phiếu ra công chúng và không chịu sự ràng buộc bởi nguyên tắc chào bán cho các cổ đông hiện hữu theo tỷ lệ sở hữu cổ phần của họ trong công ty. Khi đó, rất có thể đợt chào bán sẽ kết nạp thêm nhiều cổ đông mới vào công ty và thực tế này sẽ làm cho vị thế của các cổ đông lớn hiện hữu của công ty thay đổi do sự xuất hiện của một hoặc vài cổ đông lớn khác sau khi đợt chào bán thêm cổ phiếu ra công chúng được hoàn tất. Ngay cả khi công ty cổ phần chào bán quyền mua cổ phần cho cổ đông hiện hữu theo tỷ lệ sở hữu vốn của họ trong công ty, nếu một hoặc một vài cổ đông từ chối quyền mua cổ phần, hiện tượng thay đổi cơ cấu sở hữu vốn trong công ty vẫn có thế diễn ra.
– Chào bán tiếp cổ phiếu ra công chúng để thay đổi cơ cấu sở hữu nhưng không làm tăng vốn điều lệ. Trong trường hợp này, công ty phát hành không có nhu cầu gọi thêm vốn để mở rộng đầu tư mà chỉ thuần tuý muốn thay đổi cơ cấu sở hữu vốn cổ phần của công ty bằng cách kết nạp thêm các cổ đông mới. Khi đó, tỷ lệ sở hữu vốn cổ phần của các cổ đông hiện hữu của công ty sẽ thay đổi, dẫn đến những đổi thay trong vị thế của cổ đông lớn của công ty.
2.2. Công ty quản lý quỹ, công ty đầu tư chứng khoán chào bán thêm chứng khoán
Công ty quản lý quỹ chào bán thêm chứng chỉ quỹ đóng ra công chúng và công ty đầu tư chứng khoán được chào bán thêm cổ phiếu ra công chúng để huy động thêm vốn cho quỹ đầu tư chứng khoán hoặc công ty đầu tư chứng khoán. Trong trường hợp này, quỹ đầu tư chứng khoán có chứng chỉ được chào bán thêm buộc phải là quỹ đại chúng và công ty đầu tư chứng khoán chào bán thêm cổ phiếu cũng buộc phải là công ty đại chúng; đồng thời cả quỹ đại chúng cũng như công ty đầu tư nói trên đều có chứng chỉ quỹ, cổ phiếu đã và đang lưu hành trên thị trường từ sau đợt chào bán lần đầu.
Việc cho phép các công ty quản lý quỹ được chào bán thêm chứng chỉ quỹ đóng và công ty đầu tư được chào bán thêm cổ phiếu là nhằm giúp các định chế này huy động thêm vốn phục vụ cho nhu cầu mớ rộng quy mô đầu tư của mình.
3. Chào bán trái phiếu ra công chúng
Hình thức chào bán chứng khoán này chỉ được tiến hành bởi một số loại hình doanh nghiệp, thường là các công ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn; và đế được chào bán trái phiếu rộng rãi ra công chúng, các doanh nghiệp này cũng phải thoả mãn những tiêu chí nhất định, đặc biệt là về tình hình tài chính và công nợ.
Ở Việt Nam, pháp luật cũng cho phép các công ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn được phát hành trái phiếu ra công chúng nhằm tạo điều kiện cho các loại hình doanh nghiệp này mở rộng vốn tự có, đáp ứng nhu cầu kinh doanh
