Bài tập chia thừa kế là một trong các nội dung quan trọng trong môn Luật Dân sự. Cùng LawFirm.Vn tìm hiểu cách làm bài tập chia thừa kế nhé!
1. Các bước làm bài chia thừa kế theo di chúc và theo pháp luật
Bước 1: Xác định di sản thừa kế;
Bước 2: Chia thừa kế theo di chúc;
Bước 3: Chia thừa kế theo pháp luật;
Bước 4: Tính 2/3 của suất thừa kế cho những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc (Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015).
(Những người thừa kế không phụ thuộc vào di chúc bao gồm: con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng; Con thành niên mà không có khả năng lao động)
Lưu ý: Bài làm gồm 4 bước và 1 phần kết luận, tuy nhiên không phải bài nào cũng đầy đủ các bước như trên, có bài có thể gồm 2 hoặc 3 bước.)
1.1. Xác định di sản thừa kế
– Tài sản chung vợ chồng là X ➡ Chia đôi X/2
– Tài sản chung với bồ là X ➡ X/4 (Vì đây là tài sản hình thành trong thời kỳ hôn nhân của người chết với vợ (hoặc chồng) nên thuộc sở hữu chung do đó phải tiếp tục lấy con số này chia đôi➡ Chia 4
– Nếu đề bài cho như sau: A, B là vợ chồng, tài sản của A, B là X, A chung sống như vợ chồng với C, Tài sản của A, C là Y. A chết, hãy xác định dia sản của A.
Vậy di sản của A là: (X + Y/2)/2
Ví dụ: A và B là vợ chồng hợp pháp có con chung là X và Y. Trong thời kì hôn nhân A và B có tạo dựng được khối tài sản gồm căn nhà 1.2 tỷ; 300 triệu tiền mặt, 01 chiếc xe ô tô 500 triệu. Hãy xác định di sản của A?
Xác định di sản của A: (1.2 tỷ + 300 triệu + 500 triệu)/2 = 1 tỷ
– Nếu đề bài có tình tiết nghĩa vụ tài sản chưa trả thì cần xác định nghĩa vụ đó là của chung vợ chồng hay của riêng người chết. Nếu còn nghĩa vụ của riêng người chết thì phải được trừ vào di sản thừa kế của người chết.
Ví dụ: A và B là vợ chồng, lúc còn sống A có vay C 500 triệu phục vụ nhu cầu sống và ăn học cho các con, tài sản chung của A và B là 2 tỷ. Vậy số tiền 500 triệu A vay C là phục vụ nhu cầu thiết yếu cho gia đình, nên A và B phải liên đới trả cho C ( theo Khoản 2 Điều 37 Luật Hôn nhân và gia đình 2014).
Do đó di sản của ông A để lại là: (2 tỷ – 500 triệu)/2 = 750 triệu
– Tiền mai táng được lấy từ di sản thừa kế của người chết. Nếu đề bài cho tiền mai táng được lấy từ tài sản chung của vợ chồng thì chỉ cần cộng lại để xác định tài sản chung của vợ chồng khi chưa trừ đi tiền mai táng.
Ví dụ: A và B là vợ chồng. Khi A chết tiền mai táng hết 70 triệu. Sau khi trừ tiền mai táng thì tài sản chung của vợ chồng còn 730 triệu. Hãy xác định di sản thừa kế của A.
Xác định di sản của A : (730 triệu + 70 triệu)/2 – 70 triệu = 330 triệu
1.2. Chia di sản thừa kế theo di chúc
Những người sau không chia ở bước này:
– Người không được thừa kế theo di chúc (Trong di chúc người chết không chia cho người này);
– Người bị truất quyền hưởng di sản thừa kế;
– Người không được quyền hưởng di sản theo quy định tại Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015, trừ khi người lập di chúc biết rõ về hành vi của những người này và trong di chúc vẫn cho hưởng;
– Người được chia trong di chúc nhưng từ chối không hưởng (Tuy nhiên nếu người này có hành vi trốn tránh nghĩa vụ thì không được quyền từ chối);
– Người được chia trong di chúc nhưng chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc. Do đó phần di chúc đó bị vô hiệu, phần di sản định đoạt cho những người này được chia theo pháp luật.
1.3. Chia di sản thừa kế theo pháp luật
– Bước này chỉ có trong trường hợp: Sau khi chia thừa kế theo di chúc thì phần di sản còn lại chưa được chia do đó phần di sản thừa kế này được chia theo pháp luật.
– Xác định những người thừa kế theo pháp luật được chia (chia theo hàng ưu tiên, ưu tiên theo thứ tự hàng 1,2,3)
– Những người sau đây không được chia:
+ Người bị truất quyền hưởng di sản thừa kế;
+ Người không được quyền hưởng di sản theo quy định tại Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015;
+ Người từ chối không nhận di sản thừa kế;
+ Đối với người thừa kế chết trước hoặc hết cùng thời điểm với người để lại di sản (là con của người chết) thì cần chia làm 2 trường hợp sau:
- Những người này không có con nên không chia
- Những người này có con thì con sẽ hưởng thừa kế vị chung nhau 1 suất (thừa kế thế vị)
1.4. Tính 2/3 của một suất thừa kế cho những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc
– Những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc được xác định theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015 gồm :
+ Cha, mẹ, vợ, chồng;
+ Con chua thành niên hoặc con đã thành niên nhưng không có khả năng lao động;
– Những người trên rơi vào các trường hợp sau:
(i) Không được hưởng thừa kế theo di chúc: người lập di chúc truất hoặc người lập di chúc không truất nhưng người lập di chúc đã chia hết di sản thừa kế mà không chia cho những người thuộc điều 644;
(ii) Người hưởng di sản thừa kế (theo di chúc hoặc theo pháp luật) nhưng phần hưởng không đủ 2/3 của một suất thừa kế theo pháp luật do đó được bù đủ 2/3 của một suất thừa kế theo pháp luật;
(lấy 2/3 của một suất thừa kế theo luật trừ đi số di sản mà họ đã được hưởng sẽ ra phần thiếu, sau đó áp dụng nguyên tắc rút bù)
Ví dụ: A và B là vợ chồng, có con chung là C, D. Tài sản chung của A, B là 600 triệu, trước khi chết A viết di chúc hợp pháp để lại toàn bộ tài sản cho C và D. Chia thừa kế trong trường hợp này.
Trước tiên cần xác định di sản của A: 600.000.000 : 2 = 300.000.000 đồng
Chia thừa kế theo pháp luật : Vì bà B là người hưởng thừa kế không phụ thuộc vào di chúc nên: 1 suất thừa kế của bà A = 600/3 x 2/3 = 133.330.000.
Vậy di sản còn lại là: 166.670.000 đồng
Chia thừa kế theo di chúc: C = D = 166.670.000/2 = 83.335.000 đồng
Lưu ý: Nhân suất không bao gồm các nhóm sau đây :
– Người thừa kế chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản thừa kế mà không có người thừa kế vị ( Nếu trường hợp họ có người thừa kế vị thì vẫn tính như bình thường)
– Người từ chối nhận di sản thừa kế;
– Người không được hưởng di sản thừa kế (người bị tước);
Ví dụ: A, B là vợ chồng, có con chung là C, D, E, F. A có bố là G. Tài sản chung của A, B là 2 tỷ. A chết lập di chúc truất quyền thừa kế của G, C từ chối nhận di sản thưa kế.
Vậy ta tính 2/3 của một suất thừa kế theo pháp luật cho G = 2/3 x 1.000.000.000/4 = 166.670.000 đồng
Nguyên tắc rút bù:
Ví dụ: X và Y là người được hưởng 2/3 một suất thừa kế theo Điều 644. X cần được bù: 40 triệu; Y cần được bù 80 triệu. Biết: Z được hưởng thừa kế theo di chúc là 70 triệu; T được hưởng thừa kế theo di chúc là 140 triệu và Q được hưởng theo di chúc là 210 triệu.
Cách 1: Công thức rút = Phần di sản của người phải rút : (Tổng di sản thừa kế của tất cả những người phải rút) x tổng số di sản cần rút bù cho người Điều 644.
Áp dụng vào bài tập:
Số phần di sản Z rút = 70.000.000 : (70.000.000 + 140.000.000 + 210.000.000) x 120.000.0000 = 20.000.000 đồng
Số phần di sản T rút = 140.000.000 : (70.000.000 + 140.000.000 + 210.000.000) x 120.000.0000 = 40.000.000 đồng
Số phần di sản Q rút = 210.000.000 : (70.000.000 + 140.000.000 + 210.000.000) x 120.000.0000 = 60.000.000 đồng
Cách 2: Chia tỷ lệ: Trong bài này, trích bù từ phần di sản của C, D, E theo tỉ lệ để bù cho A và B.
- Z = 70.000.000 đồng
- T = 140.000.000 đồng
- Q = 210.000.000 đồng
Lấy số lớn hơn chia cho số nhỏ nhất đề tìm tỉ lệ
➡ Số phần của C = 70 : 70 = 1 phần
➡ Số phần của D = 140 : 70 = 2 phần
➡ Số phần của E = 210 : 70 = 3 phần
Tổng = 1 + 2 + 3 = 6 phần
– Tổng số di sản cần rút là: 40.000.000 + 80.000.000 = 120.000.000 đồng
– Một phần tương ứng với số di sản cần rút là: 120.000.000 : 6 = 20.000.000 đồng
Như vậy:
➡ Z rút 20.000.000 đồng
➡ T rút = 20.000.000 x 2 = 40,000.0000 đồng
➡ Q rút = 20.000.000 x 2 = 40.000.0000 đồng.
Lưu ý: Nếu rút theo cách này thì phần này tính ra nháp rồi ghi kết quả vào trong vở
Cách chia thừa kế thế vị Điều 652 Bộ luật Dân sự 2015
Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.
Ví dụ: A có vợ là B, có 3 con chung là C, D, E. C có vợ là C1 và có 2 con chung là C2 và C3. Tài sản chung của A, B là 1.8 tỷ đồng. A chết lập di chúc cho B hưởng 1/2 di sản; cho C hưởng 300 triệu đồng nhưng C chết cùng thời điểm với A.
Đối với loại bài tập này, thường sai ở chỗ: mọi người sẽ lấy phần hưởng theo di chúc của C là 300 triệu để chia thế vị cho C2, C3 luôn ⇒ Chia sai.
– Nguyên tắc làm:
+ Trường hợp người con chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản thừa kế ⇒ Phần di chúc này bị vô hiệu ⇒ Phần di sản này được chia theo pháp luật;
+ Những người con của C được hưởng chung nhau 1 suất ở bước chia thừa kế theo pháp luật.
– Ứng dụng:
* Xác định di sản thừa kế của A = 1.800.000.000 : 2 = 900.000.000 đồng
* Chia di sản thừa kế của A theo di chúc:
– B = 1/2 x 900.000.000 = 450.000.000 đồng
– Mặc dù trong di chúc A định đoạt cho C 300 triệu nhưng C chết cùng thời điểm với A nên phần di chúc này bị vô hiệu; do đó, phần di sản định đoạt cho C được chia thừa kế theo pháp luật.
* Chia di sản thừa kế của A theo pháp luật:
(C2 + C3) = D = E = 450.000.000 : 3 = 150.000.000 đồng
⇒ C2 = C3 = 150.000.000 : 2 = 75.000.000 đồng
Lưu ý: Vẽ sơ đồ phả hệ – Đây là một bước không thể thiếu khi làm bài tập chia thừa kế, mặc dù trong bài làm chúng ta không cần đưa vào, nhưng việc vẽ phả hệ sẽ giúp chúng ta xác định được những người có quyền thừa kế theo pháp luật, giúp ta không bỏ sót người thừa kế.
2. Một số tình huống áp dụng
Tình huống 1
Ông An và bà Bình là vợ chồng, có 4 người con chung là Chi, Dung, Đông, Hà. Chi có chồng là Quân, có 2 con chung là Xuân và Yến. Dung có chồng là Lộc và có 2 con chung là Minh và Nam. Đông là giáo viên, sống độc thân. Hà sinh năm 2005 được cho làm con nuôi từ lúc 2 tuổi. Năm 2006 ông An sống chung như vợ chồng với Bà Tiên và có 1 người con chung là Phương sinh năm 2007. Đầu năm 2007 ông An lập di chúc hợp pháp với nội dung: để lại toàn bộ di sản của mình cho Bà Tiên, Phương, Chi, Dung và Đông. Tháng 6/2017 ông An và Chi chết cùng thời điểm do tai nạn giao thông. Dung bị bệnh cũng qua đời sau đó, chưa kịp nhận di sản của cha để lại.Căn cứ vào BLDS 2015, hãy chia thừa kế trong trường hợp trên biết: Trong thời kỳ chung sống với bà Tiên, ông An có tạo lập được khối tài sản trị giá 800 triệu, Chi để lại di sản thừa kế trị giá 600 triệu, cha và mẹ ông An đều chết trước ông An.
Đáp án tham khảo:
* Xác định di sản thừa kế:
Vì trong thời gian chung sống với bà Tiên, ông An tạo lập một khối tài sản trị giá 800 triệu đồng. Do đó, đó chính là tài sản riêng của ông An không liên quan đến bà Tiên nhưng vẫn trong thời kỳ hôn nhân. Vậy di sản của ông An là 800 triệu/2 = 400 triệu
* Chia thừa kế theo di chúc:
Bà Tiên = Phương = Chi = Dung = Đông = 400 triệu/5 = 80 triệu
* Chia thừa kế theo pháp luật:
Mà Chi và An chết cùng thời điểm nên di chúc vô hiệu một phần, chia thừa kế theo pháp luật (Theo khoản c khoản 1 Điều 650 BLDS 2015):
Bình = (Xuân + Yến hưởng chung 1 suất thừa kế thế vị) = Đông = Dung = Hà = Phương = 80 triệu/6 = 13.333 triệu
Suy ra:
- Bà Tiên: 80 triệu
- Phương = Dung = Đông: 93.333 triệu
- Chi: 80 triệu
- Bình = Hà = Xuân + Yến: 13.333 triệu
* Tính 2/3 của một suất thừa kế cho những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc:
Bình, Hà và Phương là người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc, sẽ được hưởng bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, cụ thể:
Bình = Phương = Hà = 400 triệu/6 x 2/3 = 44.444 triệu
=> Như vậy, Bình và Hà phải được thừa kế mỗi người 44.444 triệu (2/3 của một suất thừa kế của người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc), trong khi đó nếu chia thừa kế thì Bình và Hà chỉ được 13.333 triệu (thiếu 31.1111 triệu)
Áp dụng nguyên tắc rút bù:
Ta có:
- Bà Tiên = Chi: 80 triệu
- Phương = Dung = Đông: 93.333 triệu
- Bình = Hà = Xuân + Yến: 13.333 triệu
=> Tỉ lệ 6:7:1 => Do đó tổng có: 6 + 7 + 1 = 14 phần.
Số di sản cần rút là: 31.111 triệu
1 phần tương ứng với số di sản cần rút là: 31.111 triệu/14 = 2.222 triệu
- Dung = Đông = Phương rút: 2.222 triệu x 7 = 15.555 triệu
- (Xuân + Yến) rút: 2.222 triệu x 1 = 2.222 triệu
- Tiên rút : 2.222 triệu x 6 = 13.333 triệu
Vậy:
- Dung = Đông = Phương = 93.333 triệu – 15.555 triệu = 77.778 triệu
- (Xuân + Yến ) = 13.333 triệu – 2.222 triệu = 11.111 triệu
- Tiên = 80 triệu – 13.333 triệu = 66.667 triệu
Chia di sản của Chi:
Bình = Quân = Xuân = Yến = 600 triệu/4 = 150 triệu
Chia di sản của Dung:
Lộc = Minh = Nam = Bình = 77.778 triệu/4 = 19.444 triệu
Kết luận:
- Bình = 213,888 triệu
- Xuân = 155.555 triệu
- Yến = 155.555 triệu
- Đông = 77.778 triệu
- Tiên = 66.667 triệu
- Phương = 77.778 triệu
- Hà = 44.444 triệu
- Quân = 150 triệu
- Lộc = 19.444 triệu
- Minh = 19.444 triệu
- Nam = 19.444 triệu
Tình huống 2
Vợ chồng ông Đ và bà N có 3 người con là A, B, C. A là con cả đã lấy vợ và có 2 con là A1 và A2. Còn B và C còn nhỏ. Đầu năm 2020, trên đường đưa con đi học, Ông Đ và anh A đã gặp tai nạn giao thông, và chết cùng thời điểm với nhau. Cuối năm 2019 ông Đ đã lập di chúc chia tài sản cuả mình thành 3 phần bằng nhau cho mỗi con 1 phần. Còn A trước đó không có để lại di chúc. Vậy A1 và A2 sẽ được nhận di sản của ông Đ như thế nào? Biết tài sản chung của 2 vợ chồng ông Đ và bà B là 1.8 tỷ.
Đáp án tham khảo:
* Xác định di sản thừa kế:
Di sản thừa kế của Đ: 1.8 tỷ/2 = 900 triệu
* Chia thừa kế theo di chúc:
A = B = C = 900 triệu/3 = 300 triệu
Do Đ và A chết cùng thời điểm nên di chúc vô hiệu (một phần). Chia thừa kế theo pháp luật ( Điểm c khoản 1 điều 650 BLDS 2015 ):
* Chia thừa kế theo pháp luật:
Những người thừa kế theo pháp luật bao gồm: N, (A1 và A2 thừa kế thế vị cho A), B và C.
N = (A1 và A2 thừa kế thế vị cho A) = B = C = 300 triệu/4 = 75 triệu
=> Suy ra:
- A1 = A2 = 37.5 triệu
- B = C = 375 triệu
- N = 75 triệu
* Tính 2/3 của một suất thừa kế cho những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc:
N, B và C là người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc, sẽ được hưởng bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, cụ thể:
N = B = C = 900 triệu/4 x 2/3 = 150 triệu
=> Như vậy, N phải được thừa kế 150 triệu (2/3 của một suất thừa kế của người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc), trong khi đó nếu chia thừa kế thì N chỉ được 75 triệu (bà N vẫn còn thiếu 75 triệu)
Áp dụng nguyên tắc rút bù:
Ta có:
- A1 + A2 = 75 triệu
- B = C = 375 triệu
- N = 75 triệu
=> Tỉ lệ 5:1 => Do đó: 5 + 1 = 6 phần
=> 1 phần tương ứng số di sản cần rút là 75 triệu/6 = 12.5 triệu
B = C rút số di sản là : 12.5 triệu x 5 = 62.5 triệu
A1 + A2 rút số di sản là : 12.5 triệu x 1 = 12.5 triệu
Vậy:
- A1 + A2 = 75 triệu – 12.5 triệu = 62.5 triệu
- B = C = 375 triệu – 62.5 triệu = 312.5 triệu
- N = 75 triệu + 75 triệu = 150 triệu